رأی سال ۷۲ مردم به من و سال ۷۶ به خاتمی، یک «نه بزرگ» به آقای هاشمی و سیاست‌هایش بود
دکتر احمد توکلی از وزرای دولت اوّل میرحسین موسوی بود که ازقضا در همان دوره نیز با وی دچار اختلاف شد و از کابینهٔ وی جدا شد. وزیر کار دولت اوّل میرحسین موسوی در سال ۱۳۶۲ از کابینه کنار رفت و به انتقاد از سیاست‌های دولت وقت پرداخت و از چهره‌های اصلی روزنامهٔ رسالت شد که جدی‌ترین منتقد سیاست‌های دولت وقت در دههٔ ۶۰ بود. روزنامهٔ رسالت آن سال‌ها یادداشت‌های فراوانی از توکلی منتشر کرد که انتقادات صریحی به دولت داشت و منتقدترین تریبون علیه سیاست‌های اقتصادی دولت زمان جنگ بود. توکلی سال ۱۳۷۲ کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری شد و برخلاف تمام پیش‌بینی‌ها، رأی به‌نسبت خوبی در رقابت با هاشمی‌رفسنجانی کسب کرد و نفر دوم شد. رأیی که نشان از نارضایتی‌هایی در جامعه داشت و اینکه مردم از سیاست‌های جاری دولت هاشمی رضایت ندارند.
در بهار سال ۱۳۹۵ به سراغ دکتر توکلی به‌عنوان اقتصاددان رفتیم تا شرایط ایران در دورهٔ جنگ و پس از جنگ را از نظر اقتصادی بررسی کنیم. دفتر کوچکی در نزدیکی خیابان آبان تهران که این روزها بیشتر وقت خود را در آنجا سپری می‌کند.
ممنون از شما برای زمانی‌که در اختیار ما قرار دادید. سال ۶۴ عملیات بدر انجام شد که تقریباً می‌توان گفت جزو آخرین عملیات‌های موفق ما در جنگ بود که تأثیر مثبتی هم در موازنهٔ جنگ گذاشت. سال ۶۴، انتخابات دورهٔ چهارم ریاست‌جمهوری برگزار شد و آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد و شرط ایشان برای ریاست‌جمهوری تعیین نخست‌وزیر توسط خود ایشان و معرفی مهندس موسوی است که شرایط سیاسی کشور تغییر می‌کند و نظر امام برمی‌گردد که آقای موسوی باید حتماً نخست‌وزیر باشند. اتّفاقی که می‌افتد این است که دولت مهندس موسوی تقریباً یک‌دست می‌شود؛ یعنی اگر تا قبل‌ازاین افرادی مثل حضرتعالی و آقای عسکراولادی در کابینه بودند که موافق مشی مهندس موسوی نبودند، در کابینهٔ دوم تقریباً همهٔ وزرا یک‌دست شدند و از نظر اقتصادی هم مخالف ادامهٔ روند جنگ با آن روش قبل هستند. نظر شما در مورد آن مقطع چیست؟ آن افراد از لحاظ مسائل سیاسی و اقتصادی چه نظراتی داشتند که آقای مهندس موسوی هم تقریباً کابینه را یک‌دست کرد؟ شما وضعیت اقتصادی جنگ را تا سال ۶۴ چطور برداشت می‌کنید؟ وضعیت ما از سال ۵۹ تا ۶۴ که پنج سال از آغاز جنگ می‌گذرد، چطور است؟
ازاین‌جهت مصاحبه را با این سؤال آغاز کردم که به‌نوعی سال ۶۴ سال مهم و تعیین‌کننده‌ای در جنگ است؛ هنوز درآمدهای نفتی خوب است، ایران فاو را گرفته است، ارتباط عراق با خلیج فارس قطع شده و عراق بحران صادرات نفت دارد و مردم هم به نسبت خوبی به جبهه‌ها می‌روند.
یک خاطره می‌گویم که مسئله روشن شود. همان روزهایی که آقای خامنه‌ای رأی آورده بودند و می‌خواستند نخست‌وزیر را تعیین کنند، یعنی دوران فطرت مطالعه برای معرفی نخست‌وزیر بود، من و آقای علی‌اکبر پرورش خدمت ایشان رفتیم و من تحلیلی به ایشان دادم. عرض کردم که امام جنگ را مهم می‌داند و این روند ادارهٔ کشور که دولت در همهٔ امور دخالت می‌کند، باعث می‌شود هزینهٔ دولت بالا رود و چون درآمدش به نفت وابسته است، درآمد پایین می‌آید، کسری زیادی می‌آورد و با چاپ اسکناس جبران می‌کند. تا اینجا خیلی عجیب نیست و کشورهای در حال جنگ معمولاً این کارها را می‌کنند. اما بعد از این کسری، نمی‌تواند به جبهه کمک کند و به این جهت جنگ می‌خوابد. برای این ادعا هم دلایل مختلفی آوردم.
به ایشان عرض کردم که نزد امام بروید و بگویید شما یا جنگ را اصل می‌دانید که باید اجازه بدهید سیاست‌ها و خود آقای موسوی حذف شوند و اگر موسوی را می‌خواهید، این سیاست‌ها را ادامه خواهد داد؛ بنابراین، فکری برای پایان آبرومندانهٔ جنگ پیدا کنید، چون حتماً منجر به متوقف‌شدن شما در جنگ می‌شود و دولت نخواهد توانست حمایت کند. تمام کمک دولت به جنگ از طریق بودجهٔ ۱۶/۷ درصد بود و مردم بیشتر جنگ را اداره می‌کردند؛ از داوطلبین گرفته تا کامیون‌هایی که مجانی جنس می‌بردند به جبهه؛ البته امکانات کشور هم در اختیار مردم بود.
اما بودجه این مقدار بود و آقا گفتند من تحلیل شما را قبول دارم، اما این کار را نمی‌کنم، چون دوست ندارم امام فکر کنند من جنگ را بهانه می‌کنم تا به مقصد خودم برسم. گفتم که به امام بقبولانید برای پایان آبرومندانهٔ جنگ فکری بکنند.
من معتقدم موسوی واقعاً می‌خواست به جنگ کمک کند، ولی نتوانست. پیش‌بینی من درست بود، سال ۶۷ آقای موسوی گفت که خزانه خالی است. (امام از قول ایشان نقل کردند.) آقای موسوی آن‌موقع از نظر اقتصادی نگاهش این بود که بخش خصوصی کارش موجب استثمار می‌شود و باید دولت حضور داشته باشد. جنگ کمک می‌کرد که نظر ایشان پیش عده‌ای معقول جلوه کند. ما مخالف بودیم، می‌دانستیم که حین جنگ دخالت دولت به‌طور طبیعی بالا می‌رود و باید هم برود؛ ولی بعضی از کارها را قابل‌اجتناب می‌دانستیم که اجتناب نمی‌کردند و همین باعث شد که ما هفت نفر از وزرا نامه‌ای نوشتیم خدمت امام که: «یک عده می‌خواهند مردم و اقتصاد را دولتی کنند، اما برعکس، دولت باید مردمی باشد و مردم باید آزادی داشته باشند تا تولید و رونق اتّفاق بیفتد. ما نمی‌توانیم دیگر کار کنیم، برای اینکه معنی ندارد در دولت اختلاف باشد. اگر اختلاف حل‌شدنی است، برکت است و عیب ندارد، اما اگر حل‌شدنی نیست، یکدیگر را باید بسابند و کُند کنند کار یکدیگر را. باید یک طرف انتخاب شود.»
چون یک طرف نخست‌وزیر را اولی می‌دانست، ما اجازه خواستیم استعفا دهیم. نامه به خط آقای پرورش بود که هنوز آن را دارم. امام پاسخ نداند. آقای ناطق را به‌عنوان نماینده فرستادیم خدمت امام و برایشان شرح داد. امام فرمودند که تفاهم کنید. ایشان مثال‌هایی زد که چرا تفاهم مقدور نیست؛ برای اینکه آقای موسوی و دوستانشان از ابزارهایی استفاده می‌کردند که نباید می‌کردند.
من وقتی لایحه‌ای می‌بردم برای پیشنهاد به دولت، اگر به مذاقشان خوش می‌آمد تأیید می‌کردند وگرنه تأیید نمی‌کردند، بعد هم که تأیید می‌شد، مشکلاتی درست می‌شد. مثلاً سال ۶۱ وزارت کار بیانیه‌ای تهیه کرده بود که هر سال می‌دادیم به رادیو و تلویزیون برای تجلیل روز کارگر و بعد از کارگران دعوت می‌شد. گفته می‌شد تعطیل عمومی نیست، اما با هماهنگی کارفرمایان در فلان‌جا اجتماع کنید و روز کارگر گرامی داشته شود. من هشت صبح این را دادم رادیو خواند و ساعت دو عصر روابط عمومی نخست‌وزیری بیانیه داد و حرف ما را نقض کرد و گفت تعطیل عمومی است و همه بیایند شرکت کنند. من با آقای خامنه‌ای تماس گرفتم و گفتم این کار آقای موسوی غلط بود. این روز تعطیل رسمی نیست، ایشان تعطیل اعلام کردند و حق نداشتند. آقا گفتند شما تذکر بدهید، من هم می‌گویم.
زنگ زدم به آقای موسوی و گفتم این کار غیرقانونی است. گفتند روز کارگر خیلی مهم است. گفتم مقننه تعطیل نکرده و شما هم حق ندارید. گفت شما با من مشورت نمی‌کنید. گفتم من در مواردی که قانون تکلیف من را مشخص کرده قطعاً با شما مشورت نمی‌کنم؛ چون من در برابر مجلس مسئولم و در برابر شما هم مسئولم، هرجا قانون مشخص نکرده باشد و در اختیار من باشد و موضوع مهمی باشد، با شما مشورت می‌کنم. من تصحیح کنم، می‌شوم وزیر گردن‌کلفت و برای شما خوب نیست، شما تصحیح کنید، می‌شوید نخست‌وزیر عاقلی که روابط عمومی‌تان یک چیزی گفته و شما اصلاح می‌کنید. گفت من تصحیح می‌کنم و ساعت هشت شب بیانیهٔ ما را تکرار کردند. این را عرض کردم تا مثال بزنم که در کار ما و نخست‌وزیر وقت اختلال پیدا می‌شد.