ابتدا عراقی‌ها خیلی اصرار داشتند که مذاکرات مستقیم باشد و دکوئیار نباشد. ما زیر بار نمی‌رفتیم، چون دلایل مختلف نشان می‌داد عراقی‌ها با همان دیدگاه جنگی به مذاکرات آمده‌اند همه‌شان نظامی بودند صدام فرماندهٔ حزب بعث بود. حزب بعث دوتا بحث داشت؛ یکی ارتش، یکی اجرایی که لباس‌هایشان نظامی بود. صدام بعضی وقت‌ها لباس نظامی می‌پوشید، اما معمولاً کت سورمه‌ای و شلوار توسی می‌پوشید، اما همیشه اسلحه داشت. همه اسلحه داشتند، این‌ها همان پارادایم در ذهنشان بود؛ یعنی ادامهٔ جنگ در صحنهٔ دیپلماسی. دیگر اینکه می‌گفتند ما لزومی ندارد به قرارداد ۱۹۷۵ وفادار باشیم، بیایید یک قرارداد جدید بنویسیم. حتّی طارق عزیز می‌گفت موقعیت رودخانه تغییر کرده، شط‌العرب به‌سمت غرب رفته و بیشتر داخل عراق است. و می‌خواست ایران را وادارد تا عهدنامهٔ حُسن همجواری و مرزهای دولتی بین ایران و عراق ۱۹۷۵ را کان لم یکن کند. آن‌قدر فشار زیاد بود که برخی‌ها در داخل کشور هم این را پذیرفته بودند و می‌گفتند دوباره با عراق یک پیمان جدید
ببندیم.
تحلیل وزارت خارجه و دکتر ولایتی این بود که این به ضرر ایران خواهد بود و کسی‌که این را امضا کرده آقای خلعتبری بود که اتّفاقاً اسناد وزارت خارجه نشان می‌دهد میهن‌پرست بوده است. این پیمان محصول تمام نیروهایی بود که ایران را در دوره‌ای قوی کرده بود: قیمت نفت بالا رفته بود؛ کردستان عراق را زیر سلطه داشت؛ بر جنبش ظفار و تجزیه‌طلبان استان ظفار و مرکزیت سلاله در عمان سلطه پیدا کرده بود؛ در سومالی رژیم را از گرایش به یک رژیم طرف‌دار مسکو به طرف‌دار آمریکا تبدیل کرده بود؛ در جنگ ویتنام به نفع آمریکا مداخله کرده بود و در جنگ اعراب و اسرائیل، تحریم نفتی اعراب را شکسته بود. تمام این‌ها به‌عنوان ایران در یک چیز خلاصه شده بود و آن عهدنامهٔ ۱۹۷۵ بود و صدام حسین و طارق عزیز اصرار داشتند این را بگذارید کنار و یک قرارداد جدید ببندیم.
این را وزارت خارجه قبول نمی‌کرد و خدمت امام هم طرح شده بود و ایشان گفته بودند که نظر دکتر ولایتی صحیح است و این پیمان را باید حفظ کرد و مذاکرات متوقف شد. ژنو مرکز صلیب سرخ بود. عراقی‌ها در مورد اسرا به‌شدت دروغ می‌گفتند، تعداد را کم می‌گفتند، به منافقین امکانات داده بودند که نیروهایی را از داخل اسرا جذب کنند که به ایران برنگردند و آتش‌بس و مرزهای بین‌المللی و... همه باعث توقف مذاکرات شد؛ تا اینکه در ۱۹۸۶ در نفت و انرژی شوک داریم و سال‌های ۸۷ و ۸۸ قیمت‌ها آن‌قدر پایین آمد که نفت را هشت دلار می‌فروختیم و مهندس موسوی تا مقداری پول دستش می‌آمد، می‌فرستاد برای جبهه و بقیه برای مایحتاج ضروری بود.
قیمت نفت که پایین آمد، صدام به‌شدت به کویت و عربستان و... مشکوک شد و چند بار هم این را گفت که آن‌ها باز تولیدشان را افزایش دادند، نمی‌دانیم به‌خاطر مخالفت با ایران این کار را کردند یا عراقِ صدام؛ ولی صدام به خودش گرفت. آن‌ها پول‌هایی را که به عراق داده بودند مایل بودند پس بگیرند. صدام در این ذهنیت رفت که شاید بتواند از طریق کویت این گلوگاهی را که به خلیج فارس دارد، نجات دهد و منابع مالی‌اش را گسترده کند. اوّلین کاری که در کویت کردند غارت بانک مرکزی بود؛ چون عراق پول نداشت. دیگر اینکه چون صدام رهبر جریان عربیت شده بود، مایل نبود رقیبی را تحمّل کند. عجیب بود که رسانه‌های کویت و عربستان و لبنان و... همه طرف‌دار صدام بودند. کار رسانه‌ای صدام خیلی عجیب بود، هیچ‌کدام جرئت نمی‌کردند به صدام چیزی بگویند و او تا مدت‌ها از رانت رسانه‌ای خودش استفاده می‌کرد. یکی می‌گفت این قهرمان عرب است و یکی می‌گفت صلاح‌الدین ایوبی است. وقتی‌که آقای برزان تکریتی نامهٔ صدام را تحویل سیروس ناصری داد، در لحن و محتوای عراقی‌ها تغییری حاصل شد.
چه شد که مسائل بازگشت اسرا و برگشت عراق به مرزهای بین‌المللی حل شد؟ جمع‌بندی شما از قطعنامهٔ ۵۹۸ چیست؟ آن را ضعیف یا نقطهٔ قوت می‌بینید و یا چاره‌ای نداشتید؟ برخی می‌گویند اگر قطعنامه را نمی‌پذیرفتیم، جایگزینش چه بود؟
جنگ است، قاعدهٔ زندگی نیست و استثناست و هر وقت تمام می‌شد به نفع ما بود. ادامه‌اش تا چند سال جز از بین‌رفتن نیروهای مختلف کشور و منابع انسانی (بچه‌هایی که از دانشگاه شریف و دانشگاه‌های دیگر شهید شدند و استعدادهایشان باورنکردنی بود) نبود. من بعضی وقت‌ها که می‌روم خراسان و سیستان‌وبلوچستان، در روستاها پرچم‌های ایران بالای برخی مزارها در اهتزاز است؛ یعنی شهید شده‌اند و این نمی‌توانست ادامه پیدا کند. ما کشوری بودیم که تازه سیستممان اصلاح شده بود. انقلاب کرده بودیم و در فضای جدید سیستم تازه مشغول به کار شده بود، دنبال این بودیم کشورمان را بسازیم. جنگ به نفع آن‌هایی بود که نمی‌خواستند ایران ساخته شود. در جنگ زیرساخت‌های زیادی ازدست دادیم؛ پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، پل‌ها و جاده‌ها...، اگر این‌ها نبودند، کشور به توسعه نمی‌رسید. این‌ها را دوباره ساختیم؛ ظرفیت آب و برق و گاز و مخابرات و... .
جریان مذاکرات حول قطعنامه، ادامهٔ تلاش‌هایی بود که بچه‌ها در جبهه می‌کردند. برادر من رفت جبهه آن کار را کرد و من هم در این‌طرف به‌اندازهٔ خودم این کار را کردم. هیچ‌یک این حس را نداشتیم که از سر ترس یا ناچاری کار می‌کنیم، بلکه ازاین‌جهت که باید حقانیت کشور بالاخره مشخص می‌شد. به قول امام یک دیوانه این سنگ را در چاه انداخته است. من جبهه هم می‌رفتم و نمی‌توانم بگویم این‌طرف راحت‌تر بود، فشار روانی‌ای که طارق عزیز می‌آورد کمتر نبود؛ توهین‌هایی که می‌کردند و می‌گفتند شما باخته‌اید و معلوم شد برنده کیست. الان نه صدام هست نه طارق عزیز. انسان تازه متوجه می‌شود که چه دوره‌ای بود. عزت ابراهیم را ببیند چه‌کار می‌کند، داعش را درست کرد. ایران کار بزرگی کرد که مقابل این‌ها مقاوت و دفاع کرد.
اعضای مذاکره‌کننده چه کسانی بودند؟
حدود پنجاه نفر بودند. هیئت اصلی، کمیته‌هایی داشت. دکتر ولایتی بود، دکتر حسن روحانی فرماندهٔ پدافند و نایب‌رئیس مجلس بود، دکتر مهاجرانی، دکتر حسن حبیبی، سردار رشید، سردار نظران رئیس کمیسیون اسرای ایرانی در عراق، دکتر جمشید ممتاز، آقای متکی، حسین شیخ‌الاسلام، سرمدی، مصطفوی معاون پشتیبانی، میرمهدی معاون حقوقی. بعدازاینکه مذاکره تمام شد، مقام رهبری از همه تشکر کردند. اسامی افراد کاملاً مشخص است با سِمت‌ها و کارهایی که کردند.
نقش آقای هاشمی را چطور می‌بینید؟
ایشان در دوره‌ای که مجلس بودند خیلی کمک کردند. در دوره‌ای که رئیس‌جمهور بودند دو کار بزرگ کردند؛ سفرشان به شوروی در فاصلهٔ رحلت امام و انتخاب ریاست‌جمهوری و جواب نامه‌های صدام. البته وزارت خارجه به ایشان مشورت می‌داد. من کتابی هم چاپ کردم: نامه‌های متبادله بین ریاست‌جمهوری ایران و عراق. با عراق مسائل زیادی داشتیم؛ مسئلهٔ میله‌گذاری و اروندرود و... . بالاخره این‌ها ختم به خیر شد و مهم این است که امروز ایران و جمهوری اسلامی مانده است و صدام و حزب بعث ازبین رفته‌اند.