در بندهای متعددی از قطعنامهٔ ۵۹۸، منافع ایران تأمین نشده بود، برای همین این قطعنامه را در ابتدا نه امام پذیرفت نه مسئولین اصلی دیگر کشور.
کامران غضنفری از معدود پژوهشگرانی است که کار منسجم و مفصلی پیرامون قطعنامهٔ ۵۹۸ و پایان جنگ ایران و عراق انجام داده است که اثر او منتشر و با بازخوردهای متفاوت و وسیعی مواجه شده است. کتاب «راز قطعنامه» که به تعداد چاپ بالایی هم رسیده است و نشان از استقبال مخاطبین از این اثر دارد، سعی دارد در سه سطح نظامی، سیاسی و اقتصادی به تحلیل پایان جنگ ایران و عراق بپردازد و چگونگی پذیرفته‌شدن این قطعنامه از جانب امام را موردبررسی قرار دهد. در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۵ مصاحبه‌ای با کامران غضنفری دربارهٔ قطعنامهٔ ۵۹۸ و علل و عوامل پذیرش آن انجام دادیم تا نظر این پژوهشگر و نویسنده را دربارهٔ این قطعنامه و عواقب آن برای ایران در سال‌های بعد از جنگ جویا شویم.
لطفاً فعالیت‌ها و بازخوانی‌ای که در مورد قطعنامهٔ ۵۹۸ انجام دادید، توضیح دهید.
بنده اوّلین کار پژوهشی‌ای که داشتم سال ۸۰ بود، تحت عنوان «آمریکا و براندازی جمهوری اسلامی ایران» و در آن کتاب اشاراتی به جنگ داشتم که مختصر بود. بعدازآن، کتاب «راز قطعنامه» بود که سال ۹۲ منتشر شد. در این کتاب به‌طور اختصاصی روی پایان جنگ و قطعنامه کار کردم که سه‌چهار سال به طول انجامید و بحث عمده‌اش قطعنامه و چرایی پایان جنگ به‌خصوص مقطع یک سال پایانی و مسائلی که باعث پذیرش قطعنامه شد. بعد از انتشار کتاب هم یک‌سری مطالب جمع‌آوری کردم و به‌صورت مقاله در سال گذشته منتشر کردم. این‌ها مجموع کارهایم در این رابطه است.
از سال ۶۳ شروع کنیم. بعد از عملیات بدر، یک بحثی شد که بحث خاتمهٔ جنگ هم ازآنجا آغاز شد؛ اینکه ما باید یک عملیات موفق داشته باشیم و نقطه‌ای از عراق را تصرف کنیم که بر سر آن نقطه با عراق مذاکره کنیم و به پیروزی برسیم. این باعث شد، بگویند منظور آقای هاشمی جنگ، جنگ تا یک پیروزی است؛ برخلاف شعار امام که می‌گفتند جنگ تا رفع فتنه از عالم. بحث دیگر که هم‌زمان است، بحث تغییر دولت از سوم به چهارم است که کابینه یک‌دست می‌شود و خط سازش و پایان جنگ را پی می‌گیرند. مشخصاً بهزاد نبوی و روغنی‌زنجانی و طباطبایی خط پایان جنگ را پی می‌گیرند که کشور نمی‌تواند دیگر جنگ را ادامه دهد. به نظر شما، آیا واقعاً کشور با آن شرایط از نظر اقتصادی و نظامی توان ادامهٔ جنگ را نداشت و اگر قطعنامهٔ ۵۹۸ را قبول نمی‌کردیم چه مدل دیگری برای پایان جنگ می‌توانستیم داشته باشیم؟
بحث اوّل که دنبال‌کردن پایان جنگ و آتش‌بس بود، از اواخر سال ۶۱ کلید خورد و بعد از آزادی خرمشهر و عملیات الی بیت‌المقدس و توسط آقای هاشمی دنبال می‌شد. ایشان در مصاحبه‌ای می‌گویند ما می‌خواستیم از اواخر ۶۱ این بحث را مطرح کنیم، اما شرایط اجازه نمی‌داد؛ یعنی شرایط سیاسی جامعه. ایشان از اواخر ۶۱ به دنبال پذیرش آتش‌بس و خاتمهٔ جنگ بوده است و این قضیه را از اوایل ۶۲ هم دنبال می‌کند و در فروردین ۶۲ به امام پیشنهاد می‌دهد که شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر شوروی از رسانه پخش نشود. نظرش این است که این شعارها حذف شود، برای اینکه ذهنیت‌ها از جامعه زدوده شود، مخالفت با استکبار که سنبل و دست‌نشانده‌اش صدام بود. آقای هاشمی قبل از عملیات خیبر به‌عنوان فرمانده جنگ منصوب می‌شود. با امام مطرح می‌کنند که نظر من این است که عملیاتی انجام دهیم و بخشی از عراق را تصرف کنیم بعد اعلام آتش‌بس کنیم و با صدام مذاکره کنیم. از مذاکرات صلح که گفتند، امام لبخندی زد و جواب نداد. من در کتاب راز قطعنامه نشان دادم که امام جوابشان را داده است. امام در سخنرانی‌اش اشاره می‌کند که آقایانی که فکر می‌کنند صدام اهل آتش‌بس است، به‌هیچ‌وجه او را نشناخته‌اند. آقای هاشمی دنبال این بود که جنگ را زودتر خاتمه دهد و هدفش از پایان سریع جنگ این بود که زمینه برای ارتباط با آمریکا برقرار شود و فعالیت‌هایی که در زمینهٔ سیاسی در سال‌های بعد کرد، این را نشان می‌داد. امام با این کار مخالف بود، اما ایشان به‌صورت پنهان این را ادامه داد.
تغییر دولت که در سال ۶۴ رخ داد، مشخص بود که مقام رهبری که آن‌موقع رئیس‌جمهور بودند، مایل نبودند که میرحسین موسوی را به‌عنوان نخست‌وزیر اعلام کنند و این را علناً اعلام کرده بودند که ایشان صلاحیت نخست‌وزیری ندارد و عملکردش این را نشان داده است. اما شرایط طوری شد که برای مرحلهٔ دوم موسوی به ایشان تحمیل شد. کلاً دولت اعتقادی به اولویت‌داشتن جنگ نداشت؛ برخلاف دستورات صریح امام که جنگ را در اولویت اصلی کارتان و کشور قرار دهید و باید در رأس مسائل باشد. اما همان‌طورکه در راز قطعنامه نشان دادم، نه دولت و نه مسئولین مجلس که آقای هاشمی رئیس مجلس و آقای روحانی که رئیس کمیسون دفاع بود، هیچ‌یک اعتقادی به اولویت جنگ نداشتند.
در گزارش سال اوّل تا سال پایانی جنگ، به‌طور متوسط ۱۲ درصد بودجهٔ کشور به جنگ اختصاص پیدا می‌کرد. در سال‌های اخیر آقای هاشمی و موسوی گفته‌اند ما ۵۰ درصد بودجه را به جنگ اختصاص می‌دادیم. این مطلب به‌هیچ‌وجه صحت ندارد و استدلالمان صحبت کاظم‌پور اردبیلی معاون وزیر نفت و نماینده ایران در اوپک است که در مصاحبه‌شان در سال ۶۶ اشاره می‌کنند «در طی نُه سال گذشته با درآمد متوسط ۲۴ میلیارد دلار کشور را پیش بردیم، اما سال گذشته (سال ۶۵) با درآمد کمتری هم توانستیم کشور را اداره کنیم؛ چون سال ۶۵ درآمدمان به کمترین حد یعنی حدود ۶ میلیارد دلار رسید.» پس یعنی سال‌های قبلش حدود ۲۴ میلیارد دلار درآمد داشتیم، درحالی‌که در آن سال‌ها بین ۲ تا ۳ میلیارد دلار به جنگ اختصاص پیدا می‌کرد. این ۵۰ درصد که می‌گویند مربوط به سال ۶۵ است که درآمد ۶ میلیارد شد، ولی برای جنگ ۳ میلیارد هم ندادند، نزدیک به ۲ میلیارد دادند؛ بعد هم که درآمد نفت بالا رفت، اختصاص بودجه برای جنگ در حدّ قبل بود. پس این آقایان که ادعا می‌کردند ما با اختصاص ۵۰ درصد بودجه به جنگ کشور را اداره می‌کردیم، صحت ندارد؛ چون اصلاً اعتقادی به این کار نداشتند و عمداً بودجه نمی‌دادند تا سریع‌تر به ناتوانی برسیم و خاتمه دهیم. بسیاری از مسئولین آن زمان اعتقادی نداشتند که عمدهٔ امکانات کشور را برای پیروزی در جنگ بسیج کنند. اگر در همان ابتدای جنگ به توصیهٔ امام گوش می‌کردند، جنگ به هشت سال نمی‌کشید، می‌توانستیم زودتر جنگ را تمام کنیم آن‌هم با شکست صدام؛ اما چون این مسئولین با امام همراهی نکردند و امکانات را پای جنگ نیاوردند، طولانی و فرسایشی شد و به آن صورت تمام شد.
بعد از عملیات بدر، آقای هاشمی به دنبال توافق بودند. شما در خاطراتتان نقل‌قولی از سردار همدانی آوردید که سپاه موافق ادامهٔ جنگ بود، توانایی ادامهٔ جنگ را داشتیم، اما از بالا فشار می‌آروند. به نظر شما بدنهٔ سپاه چقدر مایل به ادامهٔ جنگ بود و فشاری که از بالا آورده می‌شد صرفاً ازطرف جانشین فرماندهٔ کلّ قوا بود یا برخی از فرماندهان سپاه هم موافق سازش بودند؟
اکثر بدنهٔ سپاه و فرماندهان مطیع فرمان امام بودند و همهٔ توان و جان خود را در دست گرفته بودند که به خواستهٔ امام جامهٔ تحقق بپوشانند. اما این مسئولین رده‌بالای کشور بودند که طالب این نبودند و به دنبال اتمام سریع‌تر جنگ بودند. اکثر فرماندهان سپاه مطیع امام بودند، مگر حداکثر دوسه نفر سست شده بودند و انگیزه و اعتقاد قبلی را نداشتند و یکی‌دو بار هم استعفا می‌کنند و از ادامهٔ کار اظهار عجز می‌کنند. آنچه محسن رضایی و مسئولین سپاه ذکر می‌کنند یا در خاطراتشان گفته‌اند این است که آقای هاشمی بارها از آن‌ها خواسته بودند که به امام بگویند نمی‌توانیم ادامه دهیم. هاشمی معتقد بود که جنگ را نباید ادامه داد، منتها نمی‌خواست این وسط خودش هزینه شود، از این‌ها می‌خواست هزینه کند و این‌ها هم حاضر نبودند این کار را بکنند و تا سال پایانی جنگ این کار را نکردند. آقای هاشمی به‌شدت به دنبال این کار بود و نهایتاً نامه‌ای در تیرماه ۶۷ جلو امام می‌گذارد، نامه‌ای ازطرف وزیر اقتصاد، وزیر ارشاد، وزیر برنامه بودجه، فرمانده سپاه و ستاد ارتش و خودش که گفته بودند بنیهٔ اقتصادی و توان پشتیبانی جنگ را نداریم، مردم انگیزه ندارند. گزارش‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی اکثرشان با خط‌دهی ایشان نوشته شده که ابراز کنند کشور و ما و مردم دیگر توانایی ادامهٔ جنگ را نداریم. البته در سال‌های اخیر ایشان سعی می‌کند این نقش خود را انکار کند و بگوید مثلاً خود فرمانده سپاه و نخست‌وزیر نامه نوشتند و امام هم این نتیجه را گرفت که باید جنگ را تمام کند.
اما اینکه آیا این‌ها واقعیت داشت یا خیر، آیا کشور پول نداشت، امکانات اقتصادی نداشت، مردم انگیزه نداشتند و آیا توان ادامهٔ جنگ را نداشتیم، من در کتاب راز قطعنامه نشان دادم که متأسّفانه هیچ‌یک از این‌ها صحت نداشت و برخلاف اینکه به امام گزارش می‌دادند، ما پول داشتیم. بنا بر گزارش‌ها، آن‌موقع حدود ۶ میلیارد دلار ذخیرهٔ ارزی داشتیم. به امام گفتند هیچی پول نداریم درحالی‌که اواخر خرداد ۶۷ آقای هاشمی می‌رود پیش محسن رضایی و می‌گوید چند میلیارد دلار برای شما کنار گذاشتیم، هرچه می‌خواهید بنویسید و بدهید. چند روز بعد رضایی نامهٔ ۲ تیر ۶۷ را می‌نویسد که آقای هاشمی آن را می‌گذارد جلو امام. آقای هاشمی اواخر خرداد ۶۷ به آقای رضایی می‌گوید چندمیلیارد دلار برای جبهه گذاشته و چند روز قبلش ۲۷ خرداد ۶۷ رفته نزد امام و گفته پولی نداریم؛ یعنی گزارش خلاف واقع می‌دهند. در جایی می‌گویند مردم به جبهه نمی‌آیند که ما نشان دادیم که مردم می‌آمدند و استقبال می‌کردند؛ مثلاً اشاره کردیم به یادداشت ۵ اردیبهشت ۶۷ خود هاشمی که می‌نویسد: «جلسهٔ شورای‌عالی پشتیبانی جنگ در دفتر رئیس‌جمهور تشکیل شد، بحث اعزام نیروها به جنگ مطرح شد. گفتند سطح اعزام‌ها خوب است و قرار شد تبلیغات برای اعزام‌ها تداوم داشته باشد.» این را خود آقای هاشمی به‌عنوان رئیس مجلس و فرمانده جنگ نوشته، آن‌وقت چند ماه بعد می‌روند می‌گویند مردم نمی‌آیند.