نفرات اصلی مذاکره چه کسانی بودند؟
کسانی بودند که یکی از برادران عزیز از اطلاعات سپاه از وزارت اطلاعات این‌ها را اداره می‌کرد. آقای محسن کنگرلو و خیلی از آن‌ها آدم‌های قویِ پیچیده‌ای نبودند و به نظر من، این برداشت اشتباه خود آمریکایی‌ها بود. ما می‌فهمیدیم آمریکا دشمن ماست و حضرت امام می‌فهمیدند که آمریکا دشمن ماست. ما اطلاع داشتیم که تمام تحرکاتمان را در جبهه‌ها به عراق اطلاع می‌دهند، ولی مرحلهٔ دوم هم موفق نشد و ما رسیدیم به مرزهای خودمان در خرمشهر. اینجا یک حرکت بزرگ بود و آن فتح فاو بود _با توجه به تجهیزات و خط دفاعی‌ای که صدام در اروندرود ساخته بود و با سرعت آب در اروند اصلاً شدنی نبود_ مهم‌ترین و راهبردی‌ترین نقطهٔ خاک عراق و خیلی هم سخت بود. دو امتیاز که عراق می‌توانست بهترین استفاده را از آن علیه ایران بکند، یکی نیروی هوایی‌اش بود که تا تهران می‌آمد و بمباران می‌کرد و ما کاری نمی‌توانستیم بکنیم؛ یکی نیروی زرهی‌اش بود.
ما این خطوط را شکستیم و با حرکت شهادت‌طلبانه و طراحی و برنامه‌ریزی که از قبل شده بود، می‌خواستیم در یک قسمت کوچکی از خاک عراق خودمان را تثبیت کنیم. در همان چند روز اوّل ما بیش از ۷۶ هواپیمای صدام را انداختیم _با همین موشک‌های هاگی که گرفته بودیم_ و با موشک‌های تاو توانستیم زرهی صدام را متوقف کنیم و در یک قطعهٔ کوچک اما درعین‌حال مهم‌ترین نقطهٔ عراق خود را تثبیت کنیم؛ از همان‌موقع چانه‌زنی برای قطعنامهٔ ۵۹۸ آغاز شد.
من باید تقدیر کنم از کسانی‌که روی این قطعنامه کار کردند. صدام هزاران کیلومتر در خاک ما بود، اما سازمان ملل و استکبار حامی صدام حرف ما را نمی‌پذیرفت که اعلام شود چه کسی متجاوز است. می‌گفتند جنگ را تمام کنید و آتش‌بس بدهید، بعد بررسی می‌کنیم که چه کسی متجاوز است و این برای ما اصلاً قابل‌قبول نبود.
ما از اوّل می‌خواستیم متجاوزگر مشخص شود و خسارتش را بپردازد. وقتی ما در فاو مستقر شدیم فرصت خوبی بود برای این چانه‌زنی؛ ما دست برتر را داشتیم. در دنیا هیچ حقی وجود ندارد، بلکه هرکسی زورش بیشتر باشد حق دارد. آن‌موقع صدام در خاک ما بود و زور داشت، او حق بود، حالا ما در خاک عراقیم و ما حق داریم. می‌خواهم از بچه‌های وزرات امور خارجه در اینجا تشکر کنم. ما در وزارت امور خارجه دو گروه بودیم. یک گروه که من هم جزو آن‌ها بودم، می‌گفتیم مذاکرات، بچه‌های جبهه را شل می‌کند و نشان می‌دهد که ما داریم سرنوشت جنگ را خارج از میدان رقم می‌زنیم، آن‌وقت رزمنده‌ها می‌گویند ما جانمان را می‌دهیم و این‌ها خارج از میدان مذاکره می‌کنند که تعیین کنند. ما با هرگونه مذاکره مخالفت می‌کردیم. هیئت‌های مختلف می‌آمدند و می‌رفتند و آتش‌بس می‌خواستند، اما آن برادران وظیفه‌شان کار بر روی قطعنامه بود و انجام دادند. اگرچه باید اعتراف کنم که از امثال من و تیمی که ما را پشتیبانی می‌کردند، برادران سپاه بودند که همیشه تحت فشار بودند، اما وظیفه‌شان را به‌خوبی انجام دادند؛ وقتی ما در فاو بودیم، گفتند باید متجاوز مشخص شود، مکانیزمی هم برای خسارت تعیین کردند که زیاد جدّی نشد. گفتند صندوقی می‌گذاریم تا تمام کشورهایی که دخیل بودند پول بریزند و خسارت دو طرف پرداخت شود. بعد هم دبیر کلّ سازمان ملل هیئتی فرستاد و نامهٔ رسمی داد و اعلام کرد که صدام متجاوز است. اینجا بود که برادران نامه نوشتند، نمی‌دانم انگیزه‌شان را از دست داده بودند یا... من فکر می‌کنم استکبار با ما صحبت صریحی کرد.
امام گفته بودند راه قدس از کربلا می‌گذرد. خیلی وحشت کردند که ما بخواهیم بعداً به قدس برویم؛ درک نمی‌کردند تعبیر این چیست. پیام دادند که ما بیشتر از این تحمّل نمی‌کنیم و سکوهای نفتی ایران را در خلیج فارس زدند. علی‌رغم اینکه یکی از بندهای قرارداد ما برای آزادسازی گروگان‌هایشان که در الجزایر بسته شد این بود که دیگر در امور داخلی ایران دخالت نکنند، اما این کار را کردند: اطلاعات دادند، صدام را پشتیبانی کردند، سلاح شیمیایی دادند، امکانات بمباران شهرها را به صدام دادند، اما مهم‌ترینش این بود که هواپیمای مسافربری ما را با ۲۹۰ نفر و زن و بچهٔ بی‌گناه در تیرماه ۱۳۶۷ زدند (افراد بی‌اطلاع و غیرنظامی) بااینکه می‌دانستند مقصد پروازش کجاست و ساعت حرکت و مسیر پرواز را می‌دانستند. می‌دانستند که هواپیما نظامی نیست و مشخص شد که اشتباه هم نبوده، چون به فرماندهٔ ناو مدال دادند که وظیفه‌اش را خوب انجام داده است. [درواقع با این کار ساقط‌کردن هواپیمای مسافربری ایران] این پیام را به امام دادند که امنیت سفر هوایی از ارکان ماست و برایمان مهم است کسی‌که در لندن سوار هواپیما می‌شود، بداند که هشت ساعت بعد در نیویورک است، ولی دیگر تحمّل نمی‌کنیم.
من مجموع این شرایط را به‌اضافهٔ نامه‌هایی که فرماندهان نوشتند و دودستگی‌ای که بعد از فاو پیدا شد، دلیلی می‌دانم برای اینکه امام برای حفظ این انقلاب و ملت (کسی‌که در تمام مبارزاتش یک «آره» نگفته بود) اینجا یک آره گفت. امام در قضیهٔ انجمن‌های ایالتی و ولایتی آره نگفت، در قضیهٔ کاپیتولاسیون آره نگفت، در ۱۵ خرداد آره نگفت، در قضیهٔ تبعید و ۲۲ بهمن و جنگ آره نگفت؛ اما اینجا تشخیص داد که بگوید. جمله‌ای که در نامه‌شان گفتند که من آبرویم را با خدا معامله کردم، به نظر من، اوج تعالی امام بود. همهٔ ما شیخ مرتضی انصاری را می‌شناسیم، ایشان کسی هستند که حداقل ۵۰ درصد آنچه در حوزه‌ها تدریس می‌شود، کتاب ها و دروس ایشان است، آدمی است که دو بار نمازهای طول عمرش را اعاده کرده و باز هم نایب گرفته است و می‌گفت من کِیف می‌کنم وقتی نماز می‌خوانم. ایشان در بستر مرگ گریه می‌کردند. از ایشان پرسیدند که چرا گریه می‌کنید. گفت من از خدا خواسته بودم به من فرصتی بدهد که آبروی خودم را در راه خدا بریزم، خدا من را لایق ندانست. خدا حضرت امام را لایق دانست و این فرصت را به امام داد و او هم خوب عشق‌بازی کرد.
خیلی‌ها می‌گویند نامه به گورباچف، پاسخ خدا به کار امام بود؛ اما من می‌گویم در قضیهٔ سلمان رشدی، امام پاداشش را گرفت. وقتی آن کتاب مستهجن را در مورد حضرت رسول (ص) نوشتند (سنی‌ها هم با این کتاب برخورد کردند) امام اصلاً متحوّل شدند. کار خاصی نکردند، یک طلبه هم می‌داند حکم چنین کسی همان دو خطی است که امام نوشتند؛ اما این کار، امام را بسیار عزیز کرد، حتّی بین غربی‌ها. امام از ایران حکمی برای یک تبعهٔ انگلستان صادر می‌کند و به تعبیر رهبر انقلاب، این تیری است که رها شده و بالاخره هدف خود را خواهد یافت.
خب شما خیلی سریع به پیش رفتید. اگر اجازه بدهید کمی آهسته تر به این مقاطع زمانی و نکات بپردازیم! تابستان سال ۶۶ قطعنامهٔ ۵۹۸ که سال ۶۷ ایران آن را به دلیل چند بند نپذیرفته بود، بعد از اصلاح این بندها به ایران و عراق پیشنهاد شد. اوّلاً سال ۶۶ شرایط به چه نحوی بود که ایران آن را نپذیرفت؟ چرا کشورهای عربی تمایل داشتند که ایران قطعنامه را بپذیرد؟ آیا ممکن بود اگر جنگ ادامه پیدا می‌کرد صدام شکست بخورد و ایران بتواند بغداد را بگیرد؟ دو هفته قبل از پذیرش قطعنامه در ۱۳ تیرماه ۶۷ امام پیامی صادر می‌کنند که خیلی متفاوت است و آن تأکید بر ادامهٔ جنگ با ادبیاتی متفاوت است: «نباید بگذاریم تلاش فرزندان انقلابی‌مان بر باد برود. برای حفظ اسلام عزیز باید دست اتحاد به یکدیگر داده و محکم و استوار تا پیروزی انقلاب حرکت کنیم. مسئولان نظام باید تمامی همّ خود را در این راه صرف کنند. این روزها باید تلاش کنیم تا تحولی عظیم در تمامی جهاتی که مربوط به جنگ است، به‌وجود آوریم.»
جلوتر هم می‌گویند: «برای جنگی تمام‌عیار با آمریکا، به‌سوی جبهه‌ها رو کنیم. امروز تردید به هر شکلی خیانت به اسلام است. غفلت از مسائل جنگ خیانت به رسول‌الله (ص) است. اینجانب جان ناقابل خود را به رزمندگان صحنه‌های نبرد تقدیم می‌کنم.» این پیام امام در مورد ۱۳ تیرماه ۶۷ است که آمریکایی‌ها هواپیمای مسافربری ایران را در خلیج فارس زدند. آقای منتظری هم پیامی در همان روز می‌دهند و می‌گویند جنگ باید ادامه پیدا کند و ما ایستاده‌ایم. یک پیامی هم امام ۷ خرداد ۶۷ می‌دهند: «رزمندگان ما با سلاح ایمان و امید به نصرت حق و کمک بی‌شائبهٔ مردم به نبرد ادامه دهند ... .» یک پیام دیگر هم سال ۶۶ بعدازاینکه قطعنامه را نپذیرفتند، می‌دهند و ادامه‌ندادن جنگ را خیانت می‌دانند. ولی ظاهراً اتّفاقاتی می‌افتد که امام نظرشان عوض می‌شود؛ پیامشان این است: «من به تمام جهان‌خوارن اعلام می‌کنم که اگر در مقابل دین ما بایستند، ما در مقابل دنیای آنان خواهیم ایستاد... تا رسیدن به این هدف فاصلهٔ چندانی نمانده است.»
[مساله برای] وقتی است که حضرت امام به این نتیجه رسیدند که جنگ را تمام کنند. آن نامه‌ای که فرماندهان نوشتند، امام را به این نتیجه رساند که اینان دیگر اهل جنگیدن نیستند و توان نظامی ندارند.
نکته‌ای وجود دارد؛ آقای محسن رضایی می‌گوید من آن نامه را خطاب به امام ننوشتم، درخواست آقای هاشمی بود و من نوشتم که به این تجهیزات نیاز دارم. نقل‌قولی هم دارند که آقای موسوی گفتند من آن نامه را ننوشتم و نظر دولت آن نبود. آقای ایروانی وزیر اقتصاد وقت هم می‌گویند ما آن‌موقع توان ادامهٔ جنگ را داشتیم.
خب، به هرجایی که نوشتند فرقی نمی‌کند. این‌ها را الان می‌گویند، اما آن نامه‌ها را نوشتند و امام هم فهمید و به آن‌ها اشاره کرد. از آن‌طرف آمریکا و از این‌طرف این‌ها. امام اعتقاد داشتند جنگ برای ما دو نعمت به‌همراه دارد: جهاد در راه خدا و شهادت؛ همهٔ ما بالاخره می‌میریم. امام نمی‌خواست این دو نعمت را از دست بدهیم. همهٔ این‌ها نشان می‌داد که امام پشتیبان جنگ است؛ اما خیلی سخت است به جایی برسی که اصل موضوع را در خطر ببینی و خیلی سخت است که آن‌موقع چه تصمیم بگیری. آقای هاشمی رفتند خدمت حضرت امام و گفتند من مسئول جنگ بودم و مسئولیت آن را می‌پذیرم، شما اجازه بدهید برای تاریخ شیعه همان مرد قوی سازش‌ناپذیر باقی بمانید. امام اصلاً پاسخش را ندادند. امام در همان نامه هم اشاره می‌کنند که «ما همان‌قدر که در جنگمان جدّی هستیم، همان‌قدر در صلحمان هم جدّی هستیم.» این معامله‌ای بود که امام با حضرت باری‌تعالی کردند و خدا هم خیلی سریع جوابش را داد.
امام برای انقلاب خیلی سختی کشیدند، ملت ایران خیلی سختی کشیدند، خیلی شهید دادیم؛ اما هیچ‌یک به‌اندازهٔ این نامهٔ امام باعث عزت ایران نشد. برای مثال، شبه‌قاره جایی است که هر سال در ایام محرم بین شیعه و سنّی درگیری می‌شود و خیلی‌ها شهید می‌شوند. این ملعون [سلمان رشدی] کتابش را که نوشت (چون اهل هندوستان است)، شیعیان هند گفتند ما می‌خواهیم تظاهرات کنیم. ائمهٔ جماعت در مساجد جمع شدند. سنی‌ها گفتند اجازه دهید ما صف مقدم باشیم، چون فردا تیراندازی می‌شود و ما می‌خواهیم کفارهٔ تهمت‌هایی را که به شما و امام زدیم، بدهیم. همین شد و تیراندازی شد و این‌ها شهید شدند و ما برایشان در مسجد ارگ ختم گرفتیم. بنیاد شهید اعلام کرد شهدای آن‌ها از شهدای انقلاب اسلامی‌اند و تا حالا دارد وظایفش را در قبال آن‌ها انجام می‌دهد. این خواست خدا بود، ما کاری نکردیم. حضرت امام در دو خط چیزی را نوشتند که هر طلبه‌ای می‌دانست. مبدع آن‌ها بودند که می‌خواستند شخصیت حضرت محمد (ص) را خراب کنند، چون می‌فهمیدند جنگشان با اسلام است.