غلامحسین کرباسچی

نمی‌گویم هاشمی معصوم بود، بالاخره اشتباهاتی هم داشت.

غلامحسین کرباسچی شهردار سابق تهران است که در دورهٔ هاشمی‌رفسنجانی به‌عنوان یکی از مدیران و چهره‌های شاخص مدیریت دوران سازندگی شناخته می‌شد؛ چهره‌ای که پیش از انقلاب معمم بود و از طلبه‌های مدرسهٔ حقانی در قم؛ اما پس از انقلاب دروس حوزوی را رها کرد و وارد کارهای دولتی و اجرایی شد و در دههٔ ۶۰ به‌عنوان شهردار اصفهان انتخاب شد و بعدها کارنامه‌اش در شهرداری اصفهان به کمک او آمد تا به شهرداری تهران برود. کرباسچی به دلیل عضویت در حزب کارگزاران سازندگی و ارتباط نزدیکی که با آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی داشت، حرف‌های بسیاری از آن دوره و نحوهٔ مدیریت ایشان دارد که شنیدن آن‌ها می‌تواند جذاب و قابل‌توجه باشد. مصاحبه‌ای که در ادامه از نظر شما می‌گذرد، در خردادماه ۱۳۹۶ در دفتر وی انجام شده و بخش‌هایی از آن نیز در مستند مجمع عقلا مورداستفاده قرار گرفته است.

اگر اجازه بفرمایید، بحث را از دورهٔ جنگ آغاز کنیم. مدیریت کلان کشور در جنگ با آشفتگی‌هایی همراه بود، چه شد که این آشفتگیها به دورهٔ بعد از جنگ هم رسید و شاهد آن وضع از سال ۶۸ به بعد در سطح کلان مدیریت و اقتصاد کشور بودیم؟

آن‌موقع نمی‌شد کار زیادی کرد. در کشوری که درگیر جنگ است و انقلاب شده و همهٔ روستاها و شهرها به‌هم ریخته، شما تمام توجهتان به جبهه بوده، متوجه نان سنگک مردم بوده، نمی‌توانستید به مسائل دیگر بپردازید. تا وسط خیابان‌های اصلی شهر تهران زباله دپو می‌شد. هروقت شما از جادهٔ قم و تهران و ساوه عبور می‌کردید، حداقل ده، پانزده کیلومتر از بوی تعفن زبالهٔ تهران (شیرابهٔ زباله‌ای که یک دریاچه شده بوده) نمی‌توانستید نفس بکشید. چیزهایی که حالا نقد می‌شود، این‌ها زمان آقای مهندس موسوی بود و نمی‌توانست به آن‌ها بپردازد و شرایط جنگ این‌ها را به کشور تحمیل می‌کرد. از کشوری که می‌خواهد با ۳ میلیارد دلار اداره شود و جنگ هم دارد، توقع زیادی نیست. اینکه ما آنچه در زمان آقای هاشمی اتّفاق افتاد (از سال ۶۸ تا سال ۷۶) منتسب به همان زمان و همان سیاست‌ها بکنیم، غلط است.

اینکه بعد از رحلت امام یک‌سری از سیاست‌ها (داخلی و خارجی) تغییر کرد، به نظر شما درست نیست؟

بعد از امام دو نکته وجود دارد: یک‌وقت ما به مسائل جزئی پیش‌آمده می‌خواهیم نگاه کنیم. فرض کنید کسی مثل برادر آقای رفیق‌دوست فلان کار را کرده یا خطایی در یک اداره‌ای بوده یا... این طبیعی است و هیچ‌وقت هم پایان نمی‌پذیرد. از آغاز خلقت آدم ابوالبشر و جمع‌شدن آدم‌ها دور هم، هرچه قانون بوده، ارزش‌هایشان بوده، ایده‌هایشان بوده، خواستند کاری را بکنند، چیزهایی را نتوانستند، چیزهایی هم از دست در رفته است، اشتباهاتی هم بوده، حالا یا عمدی یا سهوی! اینکه ما جریان کلّی کشور را این‌طور فرض کنیم که مثلاً یک مجموعه‌ای بعد از امام آمدند به‌سمت اشرافیگری (حالا جایی در یک شرایطی اگر کسی واقعاً اشرافیگری کرده، کار بدی کرده) و جریان کشور را یک جریان اشرافیگری معرفی کنیم _بالاخره کشور رهبری داشته که آدم ناتوانی نبوده، کسی نبوده که حرف‌هایش را گوش ندهند یا اگر حرف‌هایش را کسی گوش نداد، مثلاً ساکت بنشیند_ به‌هرحال، این تعابیر شما درست و واقع‌بینانه نیست. بعد از امام _با کاریزمای اجتماعی و اعتقادی‌ای که داشت و حرف‌هایش عملی می‌شد_ رهبری طوری نبود که آدم دست‌بسته‌ای باشد. تغییر قانون اساسی، اختیارات کاملی به رهبری داده؛ دخالت‌هایی در مقاطع مختلف کرده و اگر انحرافی را مشاهده کرده، جلویش را گرفته و دستور برخورد داده است.

نکتهٔ بعد اینکه یک دوره‌ای آمدند با این انگیزه که بتوانند رشد اقتصادی و توسعه را در کشور بالا ببرند، دیدند این آثار تورّمی دارد و برای مردم مشکلاتی را درست می‌کند؛ بنابراین، تعدیلش می‌کنند. این چیزی بدی نیست، اتّفاقاً یک مدیر، یک رهبر، هرکس در هر رده‌ای اگر یک مسیری را با حُسن نیت پیش می‌رود برای اینکه یک هدفی را پیش ببرد و دنبال خیانت هم نیست... ولی می‌بینید یک آثارِ به قول دکترها، ساید افکت‌هایی ۱۱ (Side Effect) دارد، یک آثار جنبی دارد که این آثار جنبی برای مردم و انقلاب و کشور ممکن است مؤثر باشد، ممکن است قابل‌تأمل باشد؛ بنابراین، تعدیلش می‌کنند. همین انتخابات صحنه‌ای است که اگر ایراد و مشکلی وجود دارد، مردم هر چهار سال یک بار می‌آیند رأی می‌دهند و نظرشان را بیان می‌کنند؛ اگر ایرادی وجود داشته باشد دیگر رأی به این جریان نمی‌دهند و به رقیبش رأی می‌دهند؛ اگر ایراد کمتر بود و مجموعاً مردم راضی بودند، به همین جریان رأی می‌دهند که ادامه داشته باشد. همین اتّفاق در بعد از جنگ افتاد؛ مردم به جریانی که دوست داشتند رأی دادند، بعد ممکن بود از آن جریان راضی نبوده باشند و به جریان دیگری رأی دادند. این بحث دموکراسی و نظر مردم دربارهٔ سیاست‌هاست.

اگر ما نکات شما را بپذیریم، دوم خرداد سال ۷۶ را چگونه تحلیل میکنید؟ آیا رأی مردم در دوم خرداد نه بزرگ به سیاستهای آقای هاشمی بود؟ سیاست‌هایی که قرار بود وضعیت مردم را در دورهٔ بعد از جنگ بهتر کند اما بهمراتب بدتر کرد.

جناح به‌اصطلاح مقابل آقای هاشمی و جناح مقابل دوم خرداد در طول این سال‌ها آقای هاشمی را به‌عنوان یکی از عوامل به‌وجودآمدن دوم خرداد ۷۶ می‌دانستند؛ یعنی فکر می‌کنند و فکر می‌کردند آقای هاشمی اصلاً جریان ۷۶ را به‌وجود آورد. این افراد تحلیلشان این بود که آقای هاشمی در آن انتخابات بااینکه خودشان بعدها گفتند من به آقای ناطق رأی دادم، با آن خطبه‌ای که ایشان گفت که تقلب نشود، درواقع از آقای خاتمی حمایت کردند و باعث روی‌کارآمدن جریان دوم خرداد شدند.

آقای هاشمی با تحلیل و مشاوره‌ها آن سیاست‌های بعد از جنگ را پیاده کردند و علاقه داشتند شرایط کشور نرمال شود، چون مشکلات فراوان بود؛ بحث بازسازی کشور، مهار تورّم، بهبود وضع معیشتی مردم و... . آقای هاشمی روی مسائل اقتصادی تمرکز داشت چون مشکل اوّل کشور بود. مسائل فرهنگی و اجتماعی هم که شما گفتید، برای این اولویت اصلی ایشان نبود که معتقد بودند این مسائل به‌گونه‌ای نیست که بشود دستوری در جامعه جلو برود. من خاطرم هست همان ایام یک بار بحث این مسائل شد و آقای هاشمی معتقد بود که جامعه مسیر خودش را پیدا می‌کند و پیش می‌رود، این‌طور نیست که ما بگوییم اتّفاقی در فرهنگ بیفتد و همان در جامعه اتّفاق بیفتد. شما همهٔ این‌ها را باید باهم ببینید، نه اینکه چیزی را جدا کنید و بیرون بکشید و بخواهید روی همان تحلیل کنید.

نقد منتقدین دورهٔ ریاستجمهوری آقای هاشمی در بعد از جنگ را چگونه ارزیابی میکنید؟ به نظر شما تا چه حد این نقدها درست و جدّی است؟

نقدکردن که مسئله‌ای نیست، بالاخره ممکن است کسی چیزی را قبول نداشته باشد؛ مثلاً افرادی هستند که به قول معروف دستشان بر آتش نیست و دستی بر آتش هم نداشتند، اصلاً کار نکرده بودند، حتّی یک دهداری هم دستشان نبوده؛ به نظرم کسانی‌که می‌خواهند نقد بکنند، مقداری خودشان را جای آن آدم‌های مجری قرار بدهند. در همین انتخابات اخیر (۱۳۹۶) به شوخی می‌گفتیم این کسانی‌که الان همراه این مجموعه‌جریانات اعتدال و توسعه هستند، این‌ها از اوّل مقابل این جریان بودند؛ مثلاً آقای ناطق‌نوری در دوم خرداد کاملاً در مقابل جریان توسعه و اصلاح‌طلبان بود، الان چطوری شده که کاملاً این‌ها با ما همراه هستند؟ آقای لاریجانی و امثال ایشان که سال ۷۶ می‌آمدند فیلم کارناوال عصر عاشورا را درست می‌کردند. ما شوخی می‌کردیم و می‌گفتیم نگران آقای رئیسی نباشید، ایشان هم واقعیت‌های کشور و مسائل سیاسی را متوجه می‌شوند و هشت سال بعد با ما همراهی می‌کنند!

این‌ها واقعیت‌ها و مسائل کشور است. زمانی‌که شما کار اجرایی جدّی و واقعی انجام بدهید و درگیر مسائل بشوید، تازه متوجه می‌شوید که چه دشواری‌ها و سختی‌هایی وجود دارد و واقعیت ادارهٔ کشور به چه نحو است. خیلی از افراد انتقاد می‌کنند و غُر می‌زنند، اما واقعیت‌ها را نمی‌دانند و صرفاً می‌گویند لنگش کن!

به نظر شما آقای هاشمی به منتقدین دههٔ ۷۰ خودشان که اصلاحطلب بودند نزدیک شدند یا منتقدین آقای هاشمی به ایشان نزدیک شدند؟ در این دو دهه این مسئلهٔ مهمی است که چطور آقای هاشمی عوض شد؟ هاشمی واقعاً عوض شد یا منتقدینش عوض شدند؟

جریان آقای هاشمی با این طیف مربوط به امروز و دیروز نیست، این طیف که دههٔ ۶۰ به چپ‌های خط امام معروف بودند، با آقای هاشمی از همان زمان مشکل و انتقاد داشتند و البته بعد از فوت امام بر سر جریانات و سیاست‌های دولت تندتر و شدیدتر هم شد، بعد ادامه پیدا کرد و رسید به مجلس ششم و مسائل ریزتر و جزئی‌تری که الان زمان بیانش نیست و ارتباطی هم به این جلسه ندارد. البته بعدها همین افراد با واقعیت‌های کشور و کشورداری هم مواجه شدند و نظراتشان تغییر کرد؛ همان‌طورکه قبلاً هم عرض کردم.

البته این را هم بگویم که نعوذبالله ما که آقای هاشمی را معصوم و بدون خطا نمی‌دانیم، آقای هاشمی هم به‌هرحال تحت‌تأثیر احساسات و اتّفاقات و القائات و دانسته‌ها و ندانسته‌ها تصمیماتی گرفتند که ممکن است اشتباه هم بوده باشد؛ اما اینکه بخواهیم بگوییم همه‌چیز آقای هاشمی و سیاست‌هایش و تصمیماتش اشتباه و غلط بوده و از اوّل غرضی داشته‌اند و خیانت کرده‌اند، نه، این‌ها درست نیست. مخالفین و منتقدین تندروِ آقای هاشمی در دههٔ ۶۰ و ۷۰ هم بعداً به اشتباهات خودشان پی بردند و اصلاح کردند. آقای هاشمی هم بعداً با واقعیت‌های جامعه مواجه شد و تغییراتی کرد و این انکارناپذیر است. آقای هاشمی هم دوره‌های مختلف و شرایط مختلف را دید و دیدگاهش همان دیدگاه‌های دههٔ ۶۰ نماند.