در مورد برجام هم گفته می‌شود که فرصت‌هایی برای ایران فراهم کرده، اما از این فرصت‌ها ولو محدود و کم، استفاده نمی‌کنیم.

همین‌طور است. عرب‌های مرتجع وقتی شروع کردند به چرخیدن دور دنیا تا اجماع ایجاد کنند، از زمانی شروع شد که ما در جبهه برتری پیدا کردیم. وقتی فاو را گرفتیم و نزدیک بود بصره را بگیریم، در این زمان زنگ خطر در سیستم ارتجاع عرب زده شد. یک هیئت عربی درست کردند و دور دنیا شروع کردند به چرخیدن تا اجماع را در شرایط جنگ سرد بین دو ابرقدرت ایجاد کنند. اساساً قطعنامهٔ ۵۹۸ نطفه‌اش موقعی گذاشته شد که ایران شرایط برتری داشت.

نباید قطعنامهٔ ۵۹۸ و آتش‌بس را با عدم‌قطعنامه و عدم‌آتش‌بس قیاس کنند، مثل الان که برجام را با عدم‌برجام قیاس می‌کنند. باید قطعنامه و آتش‌بس را با یک قطعنامه و آتش‌بس دیگر که به‌طور جدّی و حرفه‌ای و قوی‌تر می‌شد دیکته شود، مقایسه کنیم.

سیاست‌های کلّی در دولت اوّل و دوم آقای هاشمی تقریباً همین بود؛ یعنی تمایل به برقراری ارتباط با اروپا داشتند تا از آن طریق بتوانند مشکلات کشور را حل کنند، بحث اقتصادی و استقراض از بانک جهانی و پذیرش الگو و سیاست‌های بانک جهانی را داخل کشور اعمال کنند که منجر به تورّم وحشتناک ۵۰ درصد در کشور شد. یک‌سری اعتراضات هم سال ۷۴_۷۲ در اسلامشهر و قزوین و مشهد و شهرهای دیگر شکل گرفت. به نظر شما چرا این سیاست به این وضعیت منجر شد؟ (حالا اسمش را شکست بگذاریم یا هرچه) چرا واقعاً سیاست آقای هاشمی در رابطه با اروپا و اینکه از آن طریق بتوانیم کشور را به‌سمت جلو ببریم و توسعه بدهیم، دچار یک‌سری حواشی این شکلی شد؟

اشاره: آن‌موقع من مسئول سخن‌گویی وزارت خارجه ایران (اصلاً وزارت خارجه بخش سخن‌گویی نداشت، بنده طراحی کردم) و اوّلین سخن‌گوی وزارت خارجه بودم، البته سعی می‌کردم بیشتر اسامی معاونین من در سخن‌گویی بیاید.

اینکه چرا این‌جوری شد؛ تئوری آقایان در زمینهٔ اینکه با اروپا روابط برقرار کنیم و مشکل اقتصادی و هسته‌ای را حل کنیم، با شکست مواجه شد، در همهٔ زمینه‌ها با شکست مواجه شد. این سیاست غلط بود؛ مگر می‌شود شما اروپا را کلاً از آمریکا منفک کنید؟ ضربه می‌خورید. شما اگر برنامه‌ای دارید، باید کلّ غرب را درنظر بگیرید، البته با تنوعی که می‌بینید. تنوع به معنای این نیست که شما بتوانید کسی‌که در واقع لیدر غرب است، را دور بزنید و با او کاری نداشته باشید و بروید سراغ نوچه هایش و کشورهای ردۀبعدی، معلوم است که با شکست مواجه می‌شوید. در آن مقطعی که من مسئول بخش سخن‌گویی وزارت خارجه بودم، اوّلین تحریم جدّی به‌وسیلهٔ باند خانوادهٔ کلینتون علیه ما صورت گرفت و آن اصلی‌ترین ضربه بود علیه همهٔ برنامه‌ریزی‌هایی که در دورهٔ آقای رفسنجانی صورت گرفته بود. آن‌موقع ما نه مسئلهٔ هسته‌ای داشتیم، نه هیچ تخطّی‌ای داشتیم، در سیاست خارجی‌مان کاملاً برخورد مثبت با همه داشتیم؛ اما به‌طور ناگهانی، کلینتون ما را تحریم کرد و عنوان تحریم را گذاشت مهار دوگانه، درواقع استراتژی مهار دوگانه. استراتژی مهار دوگانه ازاینجا درآمده بود که چون صدام ضعیف شده است (زمان جنگ با کویت) ما باید ایران را هم ضعیف کنیم. این تئوری آقای کلینتون بود! خانوادهٔ کلینتون کلاً مخالف ایران هستند، ضدیت خاصی با ایران دارند. کلینتون می‌گفت چون صدام تجاوز کرده و ما رفتیم صدام را زدیم و صدام ضعیف شده، حالا ایران را هم باید ضعیف کنیم، بنابراین تحریمش می‌کنیم؛ یعنی ایران به جرم ناکرده، تحریم شد.

وقتی‌که آمریکا می‌خواست برای اوّلین‌بار تحریم را اعلام کند، آن‌موقع آقای رفسنجانی و تیمشان فکر می‌کردند که از این وصلت با اروپا ما می‌توانیم خیلی از امکانات را به‌دست بیاوریم و پیش‌بینی نمی‌کردند که آمریکا می‌تواند تیر بزند به این سیاست و استراتژی.

ساعت سه نصفه‌شب بود که معاونم زنگ زد و گفت خانم امان‌پور (یکی از خبرنگاران اصلی سی‌ان‌ان) از آمریکا تماس گرفتند و می‌گویند که آقای کلینتون می‌خواهند تا چند دقیقهٔ دیگر بیانیهٔ تحریم ایران را بخوانند. من چون مسئول بخش سخن‌گویی بودم، سعی کرده بودم با خبرنگارهای کلیدی دنیا روابط خوبی ایجاد کنیم که این روابط خوب درواقع ما را در صحنهٔ جنگ روانی و جنگ رسانه‌ای دنیا قوی کند. به قول معروف، خبر نخوریم، در خبر منفعل نباشیم؛ به همین دلیل با خانم امان‌پور رابطهٔ خوبی ایجاد کرده بودیم. خانم امان‌پور اطلاع دادند و گفتند اگر شما مواضعی دارید، هرچه زودتر به ما بگویید تا قبل‌ازاینکه بیانیهٔ کلینتون به دستمان برسد و بخوانیم، هم‌زمان جواب شما را هم بخوانیم. این کار خیلی حرفه‌ای است. بااینکه الان ارتباطات خیلی قوی شده و این موضوع مربوط به بیست‌وچند سال پیش است، چنین سیستمی را ایجاد کرده بودیم. به‌هرحال، گفتند بیانیهٔ کلینتون دارای این مفاد است، اگر شما برای این مفاد جوابیه‌تان را آماده کنید، ما هم‌زمان می‌خوانیم.

من آن‌موقع (نصفه‌شب) سعی کردم با آقای وزیر تماس بگیرم و بگویم چنین چیزی است، هماهنگ کنیم و جواب بدهیم. گفتند ایشان خواب‌اند و نتوانستیم بیدارشان کنیم. بعد سعی کردم با دستگاه ریاست‌جمهوری تماس بگیرم، دیدم زمان را داریم ازدست می‌دهیم خلاصه توکل بر خدا کردم و بدون هماهنگی با مقامات بالا و با مسئولیت خودم یک بیانیه (با معاونم هماهنگ کردم) دارای سه‌چهار بند را تلفنی در جواب آقای کلینتون دادیم و خوشبختانه به نتیجه هم رسید. بعد از ماهواره نگاه کردیم؛ سی‌ان‌ان شروع کرد به پخش بیانیه، خبر خیلی مهم و فوق‌العاده‌ای بود، نصف صفحهٔ تلویزیون سی‌ان‌ان پرچم آمریکا و بیانیه تحریم کلینتون بود، نصف صفحهٔ تلویزیون پرچم ایران و جواب ما بود. من این‌جوری جواب داده بودم که این تحریم درواقع بی‌دلیل صورت گرفته و مشروعیت ندارد... درواقع عملاً آمریکا خودش را تحریم کرده... ما راه‌های دیگر را پیدا می‌کنیم که با دنیا ارتباط برقرار کنیم... این تحریم بیشتر به ضرر اقتصاد و صنعت آمریکاست... ما با قسمت‌های دیگر دنیا حتماً مراوده خواهیم کرد و توسعه خواهیم داد... این باعث انزوای خود آمریکا می‌شود... هیچ نیازی نیست که حتماً با آمریکا کار کنیم و... . یک‌چنین مفادی را گزارش دادیم و این موضع‌گیریِ هم‌زمان در دنیا، خیلی تأثیر در خنثی‌سازی روند این کار آمریکا گذاشت؛ به‌طوری‌که یک ریال در بازار ما اثر نگذاشت؛ مثلاً دلار برود بالا، بیاید پایین. به‌موقع توانستیم آن تأثیر روانی‌اش را خنثی کنیم.

صبح مسئولین بیدار شدند و دیدند که این خبر پخش شده است. همه هراسان بودند که موضع ایران با چه کسی هماهنگ شده! دیدند با رئیس‌جمهور هماهنگ نیست، با وزیر خارجه هماهنگ نیست، خلاصه با من تماس گرفتند که قضیه چیست، گفتم داستان این بود. برعکس اینکه می‌ترسیدم تنبیه شوم، مسئولان عالی‌رتبهٔ کشور تشویقم کردند و گفتند که اتّفاقاً بیانیهٔ خوبی است، ما درواقع خرسند شدیم که به‌موقع چنین پیامی پخش شده است.

آقای هاشمی خواستند مشکلات را با روابط خارجی و مذاکره با اروپا و آمریکا حل کنند تا پول و سرمایه به داخل کشور بیاید؛ اما بهجای اینکه مسائل حل شود، تشدید هم شد و رسیدیم به آن نقطهٔ جوش در سالهای ۷۴_۷۲. شما این را قبول دارید؟

پاسخ به این سؤال، جوابش سیاه و سفید نیست که شد یا نشد؛ تا حدودی توانستیم، طبق همان بیانیه‌ای که در جواب کلینتون دادیم و گفتیم بالاخره راه‌های دیگری پیدا می‌کنیم. در تحریم اخیر هم بالاخره ما راه‌هایی را در دنیا پیدا کردیم که مراودات اقتصادی‌مان را جلو ببریم. آن‌موقع هم اوّلش توانستیم مثلاً به‌جای کنکورد آمریکا، شرکت فرانسوی توتال را جایگزین کنیم. یک‌سری جایگزینی‌هایی کردیم و کارمان را جلو بردیم. به‌هرحال اصل استراتژی‌مان دچار نقطه‌ضعف بود و آمریکا ازآنجا شروع کرد، آمد جلو با این بهانه تا ایران را مهار بکند. (استراتژی غربی‌ها و در رأس آن‌ها آمریکا این بود) درواقع ایرانی را که از دستش رفته بود (ایران زمان شاه) دوباره به‌دست آورد. استراتژی اصلی آمریکایی این است.

آن‌موقع هیچ خطایی از ما سر نزده بود، آقای کلینتون ما را تحریم کرد. اگر آن‌موقع ما سعی کردیم با بخشی از آسیا و اروپا، این حرکت آمریکا را دور بزنیم و خودمان را نگه داریم، ولی با همین بهانهٔ هسته‌ای تحریم ایران را گسترش و تداوم دادند. کاری که حدود بیست سال پیش، کلینتون استارتش را زد، همسرش از هفت‌هشت سال پیش به بهانهٔ هسته‌ای تداوم داد تا بالاخره زنجیرهٔ تحریم را کامل کند. مقام معظم رهبری فرمودند بهانه‌اش هسته‌ای بود، ولی اصل استراتژی‌ای که پشت این خوابیده، از بیست سال پیش شروع شده بود. این حلقه‌ها همین‌جور تنگ‌تر و تنگ‌تر شد. اصل استراتژی این‌ها مهار بود؛ یعنی ایرانی را که در معرض انقلاب اسلامی مستقل و آزاد شده، مجدداً در قل و زنجیر بیندازد و جزو نوچه‌های دستوربگیر آمریکا باشد. اصل قضیه این است.

ما حتّی در برنامهٔ برجام گفتیم اگر مشکل شما هسته‌ای است، ما همکاری می‌کنیم. آن‌قدر پوئن هسته‌ای دادیم تا ثابت کردیم که ما دنبال ساخت سلاح‌های هسته‌ای نیستیم. خیلی از برنامه‌های هسته‌ای را تعطیل کردیم، ولی باز آمریکایی‌ها کوتاه نیامدند و همچنان تحریم‌ها را ادامه دادند. بعد رفتند سر اینکه نفت شما هم در منطقه باید تابع سیاست و حرف ما باشد، باید در برنامهٔ موشکی و دفاعی خودتان حرف ما را گوش بکنید، باید... . بحث اصلی آمریکا مهار ایران است. تمام این‌ها چه آن جنگی که تحمیل شد، چه برنامهٔ تحریم، چه مسئلهٔ هسته‌ای، همه در راستای مهار ایران است. آن‌ها مطمئن بودند که ما دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم، ولی باز بهانه کردند و دوباره اجماع جهانی ایجاد کردند. قطعنامه ایجاد کردند، اجماع جهانی ایجاد کردند، قطعنامه تحمیل کردند و باز ادامه دادند و حالا کسی آمده روی کار که کلّ قضیه را قبول ندارد.