من اعتقادم این است که پیام‌های امام مخاطبشان جهان پیرامون و تشویق نیروها و تحریک عواطف بوده؛ ولی در مقام واقع باید به‌گونهٔ دیگر عمل می‌کردند و این‌ها هم خلاف صدق نیست، اساس دیدگاهی است که نسبت به انقلاب داریم و امام را به این پیام می‌شناسیم. امام مصداق تمام‌عیار این پیام امام‌علی (ع) است که می‌فرمایند: وفاداری همزاد صداقت است؛ یعنی اگر رهبران در رهبری خودشان صداقت بورزند، مردم هم نسبت به آن‌ها وفاداری نشان می‌دهند. این موقعیت را از این بابت عرض می‌کنم که تصور نکنید اگر این سیاست واقع‌بینانه‌ای که اتخاذی از ناحیه رهبری است احیاناً با برخی سیاست‌های ترویجی و اعلامی مغایرت‌هایی دارد، دلیل بر عدم‌صداقت است. امام برای اینکه به مردمش یک هشدار جدّی بدهد که این جنگی که ابزار و سلاح صدام و با کارگردانی دنیای غرب آغاز شده، همهٔ ملت را باید بسیج کنیم که از آن پیروزی دربیاید، لازم بود که بگوید اگر بیست سال هم طول بکشد، ایستاده‌ایم و یا در سال ۶۶ که ۴۰۰ زائر کشته شدند، امام پیام می‌دهند اگر از صدام بگذریم، از فهد نمی‌گذریم و یکی‌دو سال بعد به مجریان سیاست داخلی و کارگزاران دیپلماسی خارجی می‌گویند که مسئلهٔ حج را حل کنید. این‌ها مغایرتی ندارند.

نکتهٔ دیگر، اینکه در علم سیاست هیچ‌چیزِ قطعی وجود ندارد، در کلّ خلقت این‌گونه است و تنها چیز قطعی‌ای که وجود دارد، خداست که موجودی است ثابت و لایتغیر. همه‌چیز در حال تغییر است و با توجه به شرایط، تدابیر می‌تواند متفاوت باشد. شما در نقطه‌ای هستید که جنگی عارض است، باید مرتفع شود، یک مشکلی به‌وجود می‌آید، باید مرتفع شود. در این سطح از گفت‌وگوها چه چیزی اصالت دارد؟

تأمین منافع مردم در برابر این عوارضی که زیاد هم هستند، تأمین منافع اصیل مردم است و این را رهبر مورد اعتماد ملت تشخیص می‌دهند. طبیعتاً تأمین منافع مردم به‌اقتضای مردم می‌تواند متفاوت باشد و سیاست‌های اعلامی و سیاست‌های واقعی می‌تواند دچار تغایر باشد. در مقام یک امر واقع، بپذیریم که سیاست امری ثابت نیست و به‌اقتضای شرایط می‌توانیم تصمیم‌های متفاوت داشته باشیم؛ نمونهٔ ملموسش بحث هسته‌ای است. در مقطعی هرگونه صحبت در مورد بحث هسته‌ای به‌عنوان موضوع مستنکر و موردنقد رهبری بود و یک امر مسئله‌دار بود. بعد به‌اقتضای شرایط شد یک منش قهرمانانه، چون مصالح ملّی از این معبر قابل‌تأمین است. از این حیث به شما اطمینان می‌دهم که هیچ کودتای نهفته در این مقطع رخ نداده که سیاست‌ها عوض شود. مبتنی بر امکانات موجود و توان ملّی و ظرفیت حقوق جهانی، امام به نقطه‌ای رسیدند که از طریق نبرد آزادی‌بخش امکان سرنگونی رژیم بعث را نخواهیم داشت. مهم‌ترین رکنی که در حوزهٔ نظامی تعریف شد این بود که بتوانیم با تمام توانِ سخت‌افزاری و نرم‌افزاری اجازه ندهیم یک وجب از خاکمان برود و امکانات و ظرفیت ما از بین نرود؛ منظور ظرفیتی که بتوانیم مطالبات و منویاتمان را عملیاتی و محقق کنیم.

در سال‌های ۶۶_۶۴، مسئله به این سمت رفت که مسیر حل مشکلاتمان با همسایهٔ غربی خود را باید از طریق غیرنظامی حل کنیم؛ عمده‌ترین دلیلش هم این بود که تقریباً سپاه دو کشور از فرسودگی سنگینی رنج می‌بردند، امکانات دو کشور در مسیر جنگ از بین رفته بود، مثل دو کُشتی‌گیری بودند که دقایق زیادی سرپا دارند باهم می‌جنگند و کسی پیروز نمی‌شود، دنبال فرصتی هستند که این مرتفع شود و از میانهٔ جنگ یعنی سال ۶۵ ما به این وضعیت دچار شدیم. امکاناتی هم برایمان فراهم بود. اوّلاً توانسته بودیم در عرصهٔ جهانی با کمک دکتر ولایتی و مدیریت خوب سران کشور که پنج شخصیت در کنار هم ذیل امام بودند (سران سه قوّه به‌علاوه آقای میرحسین موسوی و ولایتی)، توانسته بودیم این ظرفیت‌ها را بسیج کنیم، توانسته بودیم برویم به‌سمت پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ و چیزی هم که شاید از نظر شما مهم باشد، نامهٔ محسن رضایی است.

خیلی‌ها در مورد پایان جنگ و پذیرش قطعنامه ذهنشان را معطوف می‌کنند به خود قطعنامه، درحالی‌که به نظر من اشتباه است؛ این نقطهٔ آغازی بود برای پوست‌اندازی تدابیر ما برای رهبران و یکی‌دو سال قبل از نوشتن آن نامه، زمینه‌های این شرایط فراهم می‌شد. در مقطعی بنا به تصمیمی که امام گرفتند، مسئولیت ستاد فرماندهی کلّ قوا را به نخست‌وزیری وقت سپردند که عملاً درگیر با پیگیری ستاد فرماندهی کلّ قوا شد. این‌ها دلالت بر این داشت که ما سرنوشت مردم و ادارهٔ شهرها و روستاها را با سرنوشت میدان‌های نبرد دوتا نمی‌بینیم، این دوتا درهم تنیده‌اند؛ چراکه نقطهٔ اعتماد و اتکا که از آن باید موج مثبت صادر شود و منابع تأمین شود، یکی بود.

امکانات کشور و رهبری امام هم منظومه‌ای بود؛ یعنی هم در نفوذ معنوی در مردم، هم ادارهٔ مردم، هم تدارک جنگ و دفاع حرف اوّل را می‌زدند. این مجموعه اتّفاقات ما را به این سمت برد که باید مسیرمان را ببریم به‌سمت قطعنامه و قطعنامه یک‌شبه به‌وجود نیامده و بارها در سازمان ملل گفت‌وگوی آتش‌بس بین ایران و عراق مطرح بوده است. آن نقطه‌ای که به توافق رسیدیم، از نظر رهبران ایران زمانی بوده که اگر بپذیریم، بیشترین دستاورد را در عرصهٔ منازعه با عراق داشتیم؛ یعنی هیچ سرزمینی در اختیار عراق باقی نماند، باید غرامت گرفته شود، صدام به‌عنوان متجاوز شناخته شود و تمامی کشورهای که پشتیبان عراق بودند به‌نوعی در بازسازی ایران نقش داشته باشند. در کنار این امر یک امر نامشهودی نهفته است، اینکه ایران در نبرد هشت‌ساله توانسته واقعیت انقلابی خود را به جهان ثابت کند و این نکتهٔ مثبتی است.

اگر امام براساس مقتضیات کشور _که شرایط خوبی برای نظام بود_ خواست از جنگ فاصله بگیرد، خب در سال ۶۱ هم این اتّفاق افتاد و کشورهای خلیج فارس حاضر بودند غرامت بدهند و تعهد بدهند که عراق از ایران خارج شود. سال ۶۷ هم چنین وضعیتی اتّفاق افتاد ولی عراق هنوز در خاک ایران بود و قرار بود طبق توافق‌نامه از ایران خارج شوند. امام ۱۳ تیرماه ۶۷ پیامی می‌دهند که امروز ایران کربلاست و عاشورا همین جبهه‌های جنگ است؛ درحالی‌که دو هفته بعد ایران قطعنامه را می‌پذیرد. چرا موضع امام این‌گونه تغییر می‌کند؟ فراموش نکنید امام قطعنامه را به‌عنوان جام زهر می‌داند، اگر به نظرشان خوب بود نباید از جام زهر یاد می‌کردند.

پارسال نقلقولی از آقای موسوی اردبیلی منتشر شد که دوسه روز قبل از قطعنامهٔ ۵۹۸ آمدند خدمت مرحوم آقای منتظری و گفتند قرار است چنین چیزی (پذیرش قطعنامه و خاتمهٔ جنگ) شود. آقای منتظری گفتند قذافی برای من پیام فرستاده که ما و چند کشور اسلامی حاضریم وساطت کنیم و این جنگ ختم به خیر شود. آقای موسوی اردبیلی گفت من میروم با امام صحبت میکنم. ظاهراً با امام هم صحبت شده بود، اما مسئله پذیرفته نشده بود، به این دلیل که احقاق حقوق ایران در جنگ صورت نمیگرفت. هیئتهای حل اختلاف میان ایران و عراق از ابتدای جنگ زیاد آمدند و رفتند، اما نتیجهٔ ملموسی حاصل نشده بود.

موضوع دیگر اینکه یک استراتژی و راهبرد برای بحران جنگ بوده، اما عدول از آرمانهای انقلاب بوده است. روایت شما این است که گویی امام این را راهبردی میدانستهاند که یک شعاری میدهیم ولی حالا مشکلی نیست و قطعنامه را هم میپذیریم. بعد از قطعنامهٔ ۵۹۸ یک شیفت سیاسی داریم؛ قبلازآن شعارهایی که در تمام عرصهها داده میشود متفاوت است با بعدازآن. تحلیل شما دراینباره چیست؟

در بحث اوّل، از روزی که نبرد ایران و عراق از زاویهٔ سرنگونی تمام‌عیار نظام جمهوری اسلامی ایران در یک حمله عبور کرد و مشخص شد با این تحرکات امکان سقوط نظام ایران نیست، بسیاری در دنیا به دنبال این بودند که این مجموعه اتّفاقات را جمع کنند. ما یک ظرفیتی را از خود بروز دادیم؛ یعنی مردم و امام که لحظه‌به‌لحظه به روح مردم امید می‌دمید، این توانایی که در برابر رژیم عراق نمایان ساختیم و توانستیم مقاومت کنیم و بمانیم و اثبات کنیم موضوع به این سادگی نیست که با یک غافلگیری ایران را نابود کنید و همهٔ کشورهایی که منافعشان در خطر بود علاقه‌مند بودند که این موضوع جمع شود.

نکتهٔ بعدی که اشاره کردید، یکی از اتّفاقاتی است که رخ داده و موضوعی است که ازسوی غیرمتعهدها رخ داد. شش‌هفت نفر از کشورها به نمایندگی از کشورهای غیرمتعهد آمدند و با امام ملاقات کردند و علاقه‌مند بودند در این رابطه کاری کنند. منطق حکم نمی‌کرد دست رد به سینهٔ کسی‌که خیرخواه است، زد. هرکسی خیرخواه باشد و بخواهد این تخاصم را تمام کند، باید استقبال کنیم و کردیم؛ اما اینکه تصور کنید چون چنین جمعیتی از نمایندگی غیرمتعهدها مبعوث شدند که این موضوع را از طریق گفتمان حل کنند حکم می‌کند که فعالیت جبهه را توقف بدهیم، این ساده‌اندیشی است؛ چراکه اگر هم این‌ها فعال می‌شدند چه تضمینی بود که مسئله را حل کنند؟

نکته دیگر اینکه جنگ در نقطه‌ای بود که هزار کیلومتر خاک ایران در اختیار عراق است. طبیعتاً در این نقطه نمی‌توانستیم متوقف شویم؛ باید هم در عرصهٔ سیاست از این تدابیر حمایت کنیم، هم در عرصهٔ نبرد ادامه دهیم. براساس شناختی که از سیرهٔ امام داریم، می‌توانیم قضاوت کنیم که اگر مجمع غیرمتعهدها ایران را به نقطه‌ای می‌رساند که سربازان عراقی سرزمین را تخلیه کنند و آتش‌بس شود، این اتّفاق می‌افتاد. آقایانی که برای گفت‌وگو آمدند، باید دو طرف را برای توافق راضی کنند. صدام عملاً در این رابطه چون حس می‌کرد دست برتر را دارد و موردحمایت غرب است و ایران از انقلاب عبور کرده و می‌تواند شکننده باشد، هیچ‌وقت همکاری نکرد. اگر حقیقتاً صدام ملتزم به نقش میانجی‌گرایانه ازسوی غیرمتعهدها بود، اتّفاقی که سال ۶۷ افتاد، در سال ۶۱ می‌افتاد.