|
|
<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?> |
|
|
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" lang="en" xml:lang="en"> |
|
|
|
|
|
<head> |
|
|
<title>Unknown</title> |
|
|
<link href="stylesheet.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> |
|
|
<link href="page_styles.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> |
|
|
</head> |
|
|
|
|
|
<body class="calibre"> |
|
|
|
|
|
<h2 dir="rtl" class="block_2" id="toc_id_4"><b class="text_">دکتر محمد خوش‌چهره</b></h2> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3"><span class="text_">در زمان جنگ تصمیمات درست و غلطی دربارهٔ اقتصاد گرفته شد</span></p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6"><span class="text_">دکتر محمد خوش</span><span class="text_">چهره</span> از چهره‌های شناخته‌شدهٔ اقتصادی کشور است که در دورهٔ جنگ نیز در متن جنگ حضور داشته و وقایع را از نزدیک رصد کرده است. خوش‌چهره این سال‌ها در کسوت استاد اقتصاد دانشگاه تهران به نگارش مقاله‌ها و کتب علمی مشغول است و هدایت پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری بسیاری را بر عهده داشته و دارد. آنچه از نظر شما می‌گذرد، مصاحبه با این چهرهٔ علمی در خردادماه سال ۱۳۹۵ است.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6"><span class="text_">اگر اجازه بفرمایید، بحث را از سال ۱۳۶۴ آغاز کنیم. سال ۶۴ سال شاخصی در جنگ است، وضعیت درآمدهای نفتی خوب بود، ۲ تا ۲/۵ میلیون بشکه صادرات نفت داشتیم؛ اما به سال ۶۵ که وارد می</span><span class="text_">شویم، شاهد بحران اقتصادی هستیم، درواقع بحران به</span><span class="text_">نوعی شروع می</span><span class="text_">شود؛ بشکهٔ نفت به شش یا پنج دلار می</span><span class="text_">رسد و صادرات کم می</span><span class="text_">شود. چرا در سال ۶۵-۶۴ شاهد اتّفاق خاصی در اقتصاد دوران جنگ هستیم؟ سیاست</span><span class="text_">های اقتصادی دولت چه تأثیری بر این وضعیت داشت؟ در مصاحبه</span><span class="text_">ای که با آقای غرضی داشتیم، ایشان گفتند که وزیر نفت تغییر کرد و نگاه اقتصادی دولت هم تغییر کرد و بحران شروع شد.</span></p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">سؤال محتوای خوبی دارد، ولی اینکه یک روند را بِبُریم و کات کنیم، خوب نیست. اگر قبل از یک پدیده را قطع کنیم، منطق علمی‌اش پایین می‌آید. قطعاً جنگ همان‌طورکه از نامش پیداست، تحمیلی بود (Imposed War) و روی تحلیل آن در دیپلماسی و سیاست خیلی حرف بود؛ کلّی استدلال می‌کردند که آغازکننده صدام و پشت او آمریکا و... بوده و او را بازی داده‌اند که این کار را بکند. جنگ شرایط خاصی داشت. ما اگر با روش‌شناسی درست نگاه نکنیم، تحلیل ابتر است. من یادم هست در سال‌های ۶۸ و ۶۹ بحثی تحت عنوان بازسازی اقتصادی کشور مطرح شد. Reconstruction Plan و بازسازی بعد از جنگ ایجاد شد. بازسازی خسارت ناشی از جنگ که در وسط کار متوقف شد و از وسط آن برنامهٔ اوّل توسعه درآمد. بعداً معلوم شد که آقای هاشمی‌رفسنجانی علاقه داشت برنامه‌ای برای دورهٔ اوّل تحت عنوان سازندگی داشته باشد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">در این شرایط، دانشگاه تربیت مدرس سمیناری گذاشت تحت عنوان بازسازی و به تعبیری اقتصاد بعد از جنگ که سعی می‌کردند عملکرد دوران قبل را موردبررسی قرار دهند. آن‌موقع من معاون دانشکدهٔ اقتصاد بودم. در سمینار بحث‌هایی مطرح شد و برخی کم‌اطلاع و مغرض شروع کردند به تحلیل فضای کشور _ با آمار و اطلاعاتی که در آن‌ها اما و اگر بود_ و مقایسه‌کردن شرایط اقتصادی با دوران قبل از انقلاب. استنتاج آن‌ها این بود که قبل از انقلاب (به تعبیری داشتند دوران شاه را تطهیر می‌کردند) سطح رفاه بالا بود و نرخ رشد صنعتی این بود... و داشتند توجیه می‌کردند. یک‌سری ناآگاه که متحیر بودند که این‌ها چه دارند می‌گویند، انقلاب و جنگ را زیر سؤال بردند.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">من در لابی بعد از سمینار گفتم که در دنیا معیار و روش‌ها برای ارزیابی یک کشور، یک حاکمیت و یک رژیم، مقوله‌ای به نام منافع ملّی است؛ این منافع ملّی اصطلاح شناخته‌شده‌ای است که امروزه هم دستاویز خیلی از دولت‌هاست؛ مثلاً آمریکا خیلی از مناقشات خود را تحت عنوان منافع ملّی انجام می‌دهد؛ یا جدیداً که تروریسم به‌جای کمونیسم گذاشته شده، واژهٔ منافع ملّی همین‌طور است. منافع ملّی سه حوزه دارد که ارزش و هدف‌ها از آن‌ها بیرون می‌آید و معیار ارزیابی وکارآمدی یک دولت این است که چقدر توانسته در راستای این منافع ملّی و ارتقای آن‌ها کار کند. اوّلین حوزهٔ منافع ملّی که متناسب با رژیم و دولت فرق می‌کند، حوزهٔ امنیت به مفهوم عام است. دوم، اقتصاد و رفاه و سوم، ارزش‌ها و آرمان‌ها. مثلاً کرهٔ شمالی دغدغه‌اش امنیت است و سوئد اقتصاد و رفاه را مدنظر دارد و امنیت برایش حوزهٔ دوم و سوم است و چالش امنیتی ندارد. حالا این سه حوزه خودشان اهداف زیرمجموعه دارند؛ مثلاً امنیت، زیرمجموعه‌اش حفظ یک رژیم، تمامیت ارضی و یا حفظ سرحدات و استقلال است؛ یا اقتصاد و رفاه که تولید ملّی پویا و اشتغال بالا و درآمد بالا و... زیرمجموعهٔ آن است و ارزش‌ها و آرمان‌ها که متناسب با قانون اساسی و جهت‌گیری رهبران است؛ مثلاً آمریکا مقابله با کمونیسم و ادعای دموکراسی و ترویج آزادی و جدیداً مبارزه با تروریسم شعارش است. در جمع گفتم که من تعجب می‌کنم، در جنگ جهانی اوّل، آمریکا و فرانسه و انگلیس و... دورهٔ جنگ را هیچ‌وقت به‌عنوان ضعف دولت‌ها که نتوانسته‌اند رفاه ایجاد کنند و اقتصاد را بالا و پایین ببرند، نگاه نمی‌کنند؛ اتّفاقاً چون منافع اصلی و ملّی برایشان حوزهٔ امنیت بوده، با افتخار از آن یاد می‌کنند بااینکه خسارتشان هم بالا بود. در جنگ اصولاً رفاه کاسته می‌شود و منابع در خدمت جنگ قرار می‌گیرند؛ مثلاً پلتفرم جنرال موتورز یا فورد یا جاهای دیگر که تولیدکنندهٔ بخش خصوصی و برای مردم است، بخش مهمی از آن‌ها تبدیل به زره‌پوش و تانک و امثال این می‌شود؛ موادغذایی جیره‌بندی می‌شود و پوشاک اولویتش برای جبهه است.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">گفتم که من تعجب می‌کنم، در غرب با ناکارآمدی نظام این اتّفاق می‌افتد و این تلقین می‌شود و در ایران که نظام در هشت سال دفاع حتّی یک وجب از خاکش را اجازه نمی‌دهد اشغال شود، ما می‌گوییم ناکارآمد بوده است؛ دستاوردی که صدام در نامه‌اش قبل از حمله به کویت نوشت که شما به هرآنچه می‌خواستید، رسیدید و به ضعف و زبونی خودش اعتراف کرد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">پس مأموریت، امنیت و جنگ بوده است. این جنگ به معنای نفی رفاه نیست، هرچند رفاه را کاهش داده و اولویت به جنگ اختصاص داده شده است. بنیهٔ اقتصادی چه بوده و در یک مقطعی کاهش یافته... با این نگاه می‌شود در این بحث داخل شد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">اقتصاد ما قبل از انقلاب و بعدازآن و دورهٔ جنگ و همین الان که بحث اقتصاد مقاومتی مطرح است، یکی از علت نامقاوم‌بودن آن، وابستگی به نفت است. بیش از ۷۰ درصد درآمد کشور از نفت است. این اقتصاد، نفتی بود و نوسانات بازار نفت از یک‌سو و کاهش قیمت نفت ازسوی دیگر و کم‌شدن صادرات روی درآمد ملّی تأثیر داشت. کاهش قیمت جهانی از یک طرف و صادرات ازطرف دیگر، سال ۶۴ را برجسته می‌کند. بنابراین، این یک فرایند است و بسیاری از اتّفاقاتش برون‌زا بود؛ مثلاً در ادامهٔ رجزخوانی آمریکا که در سال ۶۴ ناوگانش را به خلیج فارس آورد و سکوی نفتی ما را زد. این‌ها پدیده‌هایی بودند که هر کشور دیگری را دچار التهابات اقتصادی می‌کرد و موجب هجوم مردمش برای خرید کالا و ذخیره‌سازی می‌شد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">یادم است که امام قدرتی را به دولت داد تحت عنوان تعزیرات حکومتی؛ یعنی بخشی از تعزیرات را که در حیطهٔ قوهٔ قضائیه است، به دولت داد و این کار در تنظیم بازار خیلی کمک کرد؛ نه قحطی داشتیم و نه احتکار؛ چراکه تعزیرات اعلام کرد با هرکسی‌که کالا احتکار کرده تا قیمت بالا رود، برخورد می‌کند. باید معلوم می‌شد چقدر موجودی کالا داریم. امام این قدرت را به نخست‌وزیر داد و خیلی‌ها بحث از قانونی و شرعی‌بودن آن کردند. بعدها معلوم شد که اقدام عالمانه‌ای بوده است؛ چراکه ثبات رفتاری بود. در دنیا اگر ابرقدرت‌ها نگاه چپ می‌کردند، نظم و کارکرد اقتصادی به‌هم می‌ریخت؛ ولی با زدن سکوها و... معیشت روزانهٔ مردم با مشکل عمده‌ای روبه‌رو نشد و کماکان پابرجا بود. البته ما محرومیت داشتیم در همان جیره‌بندی؛ اما تبعیض نبود و مردم شرایط را درک می‌کردند و اکثراً قانع بودند.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">اما این کاهش درآمدی از این لحاظ که جنگ در چند سال تمام شود، بر سر تخصیص منابع متفاوت است. خیلی‌ها فکر می‌کردند بعد از عملیات بیت‌المقدّس و فتح‌المبین و... ما داریم به پایان می‌رسیم و تفکراتی بود مبنی بر صلح.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">سال ۶۴ یعنی پنج سال از آغاز جنگ گذشته و جنگ پنج سال طول کشیده و خیلی از بنیهٔ کشور تحلیل رفته بود. صرفاً نمی‌توانیم بگوییم فقط قیمت نفت بوده، تحلیل منابع و امکانات داخلی، ذخایر ارزی، بدهی دولت در نظام بانکی و... مسائلی بود که خودشان را نشان نمی‌دادند. طولانی‌شدن جنگ این بنیه را ضعیف کرد. افتخار نظام این بود که در هشت سال دفاع ما یک ریال بدهی خارجی نداریم؛ درحالی‌که صدام با آن‌همه پشتیبان، با بدهی عظیمی جنگ را تمام کرد. نظام جمهوری اسلامی که به او سیم خاردار هم نمی‌دادند و کمک مستقیم و غیرمستقیم نداشت، توانست جنگ را بدون بدهی تمام کند و این یکی از نقاط قوت بود.</p> |
|
|
|
|
|
</body> |
|
|
|
|
|
</html> |
