|
|
<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?> |
|
|
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" lang="en" xml:lang="en"> |
|
|
|
|
|
<head> |
|
|
<title>Unknown</title> |
|
|
<link href="stylesheet.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> |
|
|
<link href="page_styles.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> |
|
|
</head> |
|
|
|
|
|
<body class="calibre"> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">در مردادماه ۱۳۶۶ اتّفاقی تاریخی برای حجاج ایرانی در عربستان رخ داد که نشانه‌ای از خصومت جدید علیه ایران و انقلاب به بهانهٔ جنگ تحمیلی و در اوج آن بود. بیش از ۴۰۰ زائر ایرانی در مراسم عرفه در شهر مکه موردهجوم سربازان سعودی قرار گرفتند و به شهادت رسیدند و روزی تاریخی رقم خود که در پس پرده حکایت از فشار مضاعف دیگری بر مردم انقلابی ایران بود تا با به شهادت رساندن حجاج، این پیام به ایران مخابره شود که برای درهم‌شکستن انقلاب اسلامی در جنگ تحمیلی حتّی دولت سعودی حاضر است در مراسم حج، عدهٔ زیادی از زائرین ایرانی را در مقابل دوربین‌ها و چشم همگان به شهادت برساند و جنگ روانی گسترده‌ای را علیه ایران رقم بزند! شاید به همین دلیل بود که امام (ره) در پیامی به مناسبت شهادت زوّار ایرانی در مراسم حج بیان کردند که ایران اگر از صدام بگذرد، از آل‌سعود و فهد نخواهد گذشت!<sup dir="rtl"><a title="4" href="index_split_064.html#note_4"><sup id="back_note_4">۴</sup></a></sup></p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">در نیمهٔ دوم سال ۱۳۶۶ و بهار سال ۱۳۶۷، وقایعی در جبهه‌های جنگ ایران و عراق رقم خورد تا سرانجام به رهبری نظام فشار مضاعفی وارد کرد که پس از یک سال، پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ در دستور کار جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">سقوط فاو در فروردین‌ماه ۱۳۶۷، آغاز دومینوهای شکست نیروهای ایران در جبهه‌های جنگ بود. عده‌ای از مسئولین مدعی بودند که ایران توانایی اقتصادی و نظامی برای ادامهٔ جنگ را ندارد و به همین دلیل، در حال شکست‌خوردن است؛ اما درواقع، کمبود تجهیزات و عدم‌اختصاص آن به جبهه‌ها و عدم‌مدیریت صحیح میدان نبرد توسط فرماندهان جنگ دلیل اصلی این شکست‌ها بود.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">خرداد و تیرماه ۱۳۶۷، اوج وقایع پشت پرده در جنگ بود که گویی اصرارها به امام (ره) برای پذیرش ختم جنگ انجام می‌شد؛ اما امام (ره) حاضر به صلحی تحمیلی بدون تأمین منافع ایران نبود. حتّی در پیام رهبر فقید انقلاب به مناسبت سقوط هواپیمای مسافربری ایران که در ۱۳ تیرماه ۱۳۶۷ صادر شد، وی کوتاهی در جنگ را خیانت به اسلام و رسول‌الله (ص) عنوان کرد و همه را به ادامهٔ جنگ و ایستادگی در مقابل زورگویی‌ها و فشارهای غرب و ایادی آن تشویق کرد. در بخشی از پیام امام (ره) به همین مناسبت آمده است:</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">«مسئولین نظام باید تمامی همّ خود را در خدمت جنگ صرف کنند. این روزها باید تلاش کنیم تا تحولی عظیم در تمامی مسائلی که مربوط به جنگ است، به‌وجود آوریم. باید همه برای جنگی تمام‌عیار علیه آمریکا و اذنابش به‌سوی جبهه رو کنیم. امروز تردید به هر شکلی خیانت به اسلام است. غفلت از مسائل جنگ، خیانت به رسول‌الله (ص) است. اینجانب جان ناقابل خود را به رزمندگان صحنه‌های نبرد تقدیم می‌نمایم.»<sup dir="rtl"><a title="5" href="index_split_064.html#note_5"><sup id="back_note_5">۵</sup></a></sup></p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">حتّی در خاطرات اواخر خردادماه ۱۳۶۷ آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی آمده است که امام (ره) بر ادامهٔ جنگ تا رسیدن ایران به حقوقش تأکید داشتند. حتّی زمانی‌که بحث بر سر کمبود بودجه و ارز و کمبود نیرو شد، هاشمی می‌گوید امام در جواب می‌گفتند که مالیات‌ها افزایش پیدا کند و فرمان جهاد می‌دهند تا جبهه‌های جنگ دچار کمبود نشود و دولت ریاضت اقتصادی را در پیش بگیرد.<sup dir="rtl"><a title="6" href="index_split_064.html#note_6"><sup id="back_note_6">۶</sup></a></sup></p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">اما به‌ناگاه در ۲۷ تیرماه ۱۳۶۷ اعلام شد که ایران رسماً قطعنامهٔ ۵۹۸ را می‌پذیرد و این نقطهٔ پایانی بر هشت سال جنگ ایران و عراق بود.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">پیام امام (ره) برای پایان جنگ که در ۲۷ تیرماه صادر شد _ دو روز پس‌ازآن پیامی که ایشان به مناسبت سالگرد شهادت حجاج ایرانی در عربستان صادر کردند_ دارای معانی قابل‌تأملی است که همچنان پس از چند دهه شنیدنی است. تعابیر امام (ره) نسبت به قطعنامه که از آن با عنوان «جام زهر» یاد می‌کنند و یا از «معاملهٔ آبروی خود با خدا» می‌گویند، نشان از فشار روحی است که امام (ره) در آن قرار دارند. به‌هرحال، خواستهٔ ایران از ابتدا مشخص‌شدن متجاوز و تعیین غرامت و آزادی اسرا بود؛ اما در قطعنامهٔ تحمیلی به ایران هیچ‌یک از این بندها لااقل تا دو سال بعد اجرایی نشد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">مقایسهٔ پیام‌های امام (ره) در ابتدا و انتهای جنگ با یکدیگر نیز قابل‌توجه است. در ابتدای جنگ پیام‌های امام (ره) کوتاه و حماسی است، اما پیام‌های انتهای جنگ، پیام‌هایی تفصیلی و تحلیلی است که نشان از تغییر شرایط دارد؛ نمونهٔ آخرین آن پیام ۲۹ تیرماه ۱۳۶۷ امام (ره) است که تاریخی‌ترین آن پیام‌ها نیز است.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">همواره در طی این سال‌ها چگونگی پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ توسط امام (ره) مورد بحث‌های مفصّل و بی‌پایان قرار گرفته است که نشان از اهمیت آن مقطع تاریخی دارد. اینکه آیا مسئولین دولتی وقت مقصر بودند یا خیر و کوتاهی کردند، اینکه فرماندهان نظامی در سپاه و ارتش چه گزارش‌هایی به امام (ره) منتقل کردند و اینکه فرماندهی جنگ یعنی آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در تیرماه ۶۷ چگونه شرایط جنگ را برای امام (ره) تشریح کرد که ظرف مدت دو هفته نظر امام (ره) از ادامهٔ جنگ به پذیرش قطعنامه تغییر کرد، همگی از بحث‌های تاریخی _ سیاسی مهمی است که بازخوانی آن‌ها مهم و کلیدی است و تلاش شده در اثر پیش رو این بازخوانی در مصاحبه با کارشناسان صورت بگیرد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">بسیاری از کارشناسان گمان داشتند که جنگ میان ایران و عراق با پذیرفته‌شدن قطعنامهٔ ۵۹۸ تمام خواهد شد، اما در کمال تعجب، سه روز بعد از پذیرش قطعنامه، مجدداً عراق از جنوب‌غرب به ایران حمله کرد و باز احتمال سقوط خرمشهر و بسیاری از شهرهای مهم مرزی ایران می‌رفت. منافقین (مجاهدین خلق) که بیش از چهار سال به دامان صدام پناهنده شده بودند و به‌عنوان ستون پنجم او عمل می‌کردند نیز از غرب به استان کرمانشاه (کرمانشاه) حمله کردند و باز می‌رفت تا ایران در آستانهٔ اشغال جدّی قرار بگیرد. دلیل اصلی حملهٔ مجدد عراق و منافقین به ایران، تحلیل آن‌ها از نوع پذیرش قطعنامه توسط ایران بود؛ زیرا این تحلیل وجود داشت که جمهوری اسلامی ایران تسلیم نخواهد شد مگر آنکه در آستانهٔ سقوط باشد! اما با سرازیرشدن مردم به جبهه‌های غرب و جنوب‌غرب و حضور در میادین کلیدی، خطری بزرگ دفع شد و آخرین عملیات در جنگ ایران و عراق با پیروزی ایران به‌پایان رسید.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">اگر تا یک ماه قبل از حملهٔ مجدد عراق گفته می‌شد مردم در جبهه‌ها حاضر نمی‌شوند، این بار حضور گستردهٔ مردم همهٔ مسئولین را غافلگیر کرده بود؛ گویی آن گزارش‌های عدم‌استقبال مردم از جبهه‌ها درست نبوده است. به‌هرحال، با پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ و پس از دوره‌ای طولانی از شعارها که تأکید جدّی بر ادامهٔ جنگ با تنبیه متجاوز یعنی صدام و کم‌شدن شر استعمار از سر جمهوری اسلامی ایران داشت، جنگ به‌پایان رسید و دوره‌ای جدید در کشور آغاز شد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">دو ماه بعد در شهریورماه ۱۳۶۷ نیز امام (ره) در پیام سازندگی تأکید داشتند که نباید مبارزه با استکبار به فراموشی سپرده شود و راه انقلاب اسلامی ادامه دارد. در بین ده ماه پس از پذیرش قطعنامهٔ ۵۹۸ تا رحلت امام، کلیدی‌ترین و انقلابی‌ترین رفتارها از ایشان بروز یافت: پیام به میخائیل گورباچف آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی و پیش‌بینی سقوط بلوک شرق در آذرماه ۱۳۶۷، حکم ارتداد سلمان رشدی به دلیل نگارش کتاب آیات شیطانی در دی‌ماه ۱۳۶۷، صدور پیام منشور روحانیت در اسفندماه ۱۳۶۷ و درنهایت، عزل آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی رهبری در فروردین‌ماه ۱۳۶۸، همه حکایت از آن داشت که امام (ره) از انقلابی‌بودن کوتاه نیامده‌اند و تأکید ویژه‌ای بر ادامهٔ مسیر انقلاب اسلامی و آرمان‌های انقلاب دارند. اگر در مبانی انقلاب اسلامی و سیاست‌های کلان آن تا پیش‌ازآن تاریخ عده‌ای تشکیک کرده بودند و تلاش داشتند مسیر جمهوری اسلامی ایران را تغییر دهند، با فوت امام (ره)، معمار اصلی قطعنامهٔ ۵۹۸ یعنی مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که تا پیش‌ازآن جانشینی فرماندهی جنگ و ریاست مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت، به ریاست‌جمهوری رسید و دوره‌ای جدید در جمهوری اسلامی آغاز شد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">شعار اصلی هاشمی‌رفسنجانی، سازندگی و بازسازی کشور با اصلاح الگوی اقتصادی کشور بود. اگر تا پیش از رحلت امام (ره) سیاست خارجی کشور نه شرقی و نه غربی بود، سیاست داخلی توجه به محرومان و مستضعفین بود و اقتصاد کشور هم براساس الگوهای اقتصاد دولتی اداره می‌شد؛ اما در دورهٔ جدید، به ترتیب سیاست تنش‌زدایی و تعامل با غرب، توجه به اقشار متوسط و بالادستی جامعه و اقتصاد لیبرال و اقتصاد بازار موردتوجه اساسی قرار گرفت که درواقع همان سیاست‌های پیش از انقلاب در دورهٔ پهلوی دوم بود که به‌خصوص در حوزهٔ اقتصادی دنبال می‌شد. درواقع، جمهوری اسلامی پس از سال ۱۳۶۸ از یک پارادایم فکری به پارادایم فکری دیگر شیفت <sup dir="rtl"><a title="7" href="index_split_064.html#note_7"><sup id="back_note_7">۷</sup></a></sup> کرد. با فوت امام (ره) و با رسیدن آیت‌الله هاشمی به ریاست‌جمهوری که از دورهٔ بعد از جنگ صحبت می‌کرد و در دورهٔ آشتی فضایی مطلوب و نو را برای جامعهٔ ایران ترسیم می‌کرد، فضا کاملاً متفاوت شد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">هاشمی‌رفسنجانی در سخنرانی‌های متعدد در دورهٔ ریاست‌جمهوری خود، مدل مطلوب برای کشور را مدل ژاپن و آلمان پس از جنگ جهانی دوم عنوان می‌کرد؛ بدون آنکه توجه کند آن کشورها با چه هزینه‌های سنگین اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی به آنجا رسیده بودند و پیوست آن چه بود و چه میزان نیروی کار متخصص و دانش فنی در آن کشورها در مقایسه با ایران وجود داشته است.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">ایران که از قِبَل قطعنامهٔ ۵۹۸ و ضعف در بندهای آن که فاقد ضمانت اجرایی بود، نتوانسته بود به پولش برسد، حال نگاهش به نسخه‌های صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی بود. در این شرایط بود که الگوهای توسعه‌ای غرب مدنظر قرار گرفت و شرط برای پیشرفت ایران، اجرایی‌کردن این الگوهای توسعه بود؛ الگوهای توسعه‌ای که عنوان سیاست‌های تعدیل نام گرفت و به دلیل شوک درمانی و افزایش جهشی و ناگهانی قیمت‌ها باعث بروز نارضایتی‌های اجتماعی عمیق در جامعهٔ ایران شد. بروز این نارضایتی‌های اجتماعی از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۵ در شهرهای مختلف ایران همانند مشهد، اسلامشهر، قزوین، شیراز، مبارکه، تبریز و... باعث شورش‌هایی شد که از پیروزی انقلاب تا دههٔ ۷۰ بی‌سابقه بود و درمجموع بیش از شصت نفر کشته در این اعتراضات برجای ماندند و عدهٔ زیادی از مردم نیز دستگیر و زندانی شدند.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">درنهایت، کار به آنجا رسید که در سال‌های ۷۴ و ۷۵ تورّم به رقم ۴۹.۵ درصد رسید، رقمی که هیچ‌گاه حتّی در دورهٔ جنگ نیز شاهد آن نبودیم و عددی بی‌سابقه در سال‌های بعد از انقلاب بود. نرخ رشد دلار نیز در طی چند روز از سیصد تومان به نُه‌صد تومان رسید که رقمی بی‌سابقه بود. همین بروز نارضایتی‌ها و فشارهای اقتصادی بود که دولت وقت را مجبور کرد تا سیاست‌های تثبیت را مدنظر قرار دهد و از سال ۱۳۷۵، دولت با چرخش صدوهشتاددرجه‌ای، عملکرد خود را تغییر داد و از سیاست‌های هفت سال گذشتهٔ خود عقب نشست.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">درواقع، مرحوم هاشمی‌رفسنجانی در نوشته‌ها و سخنرانی‌های خود وعده می‌داد که شرایط پس از جنگ تحمیلی بهبود می‌یابد و اوضاع بهتر خواهد شد و کشور با رسیدن به صلح به هر قیمتی مسیر پیشرفت اقتصادی و سازندگی خود را آغاز می‌کند، اما متأسّفانه شرایط اقتصادی در اوایل دههٔ ۷۰ به‌مراتب بدتر از دهه‌های ۵۰ و ۶۰ شد و شاهد اعتراضات مردمی در بسیاری از شهرها بودیم که عمق نارضایتی مردم از سیاست‌های موجود را نشان می‌داد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">آن‌گونه که سیاست‌مداران چپ و راست در آن زمان و پس‌ازآن گفتند، درواقع، رأی بیست‌میلیونی و تاریخی سیدمحمد خاتمی در دوم خرداد ۱۳۷۶ «نه بزرگ» جامعهٔ ایران به هشت سال دولت‌داری و سیاست‌ورزی مرحوم هاشمی‌رفسنجانی و یاران او بود.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3">در اثر پیش رو تلاش کرده‌ایم مقطع دههٔ ۶۰ تا نیمهٔ اوّل دههٔ ۷۰ را با این نگاه با حضور و مصاحبهٔ کارشناسان بررسی کنیم، در دوران جنگ و مابعد جنگ چه اتّفاقی برای جامعهٔ ایران رخ داد و چرا تفکر مرحوم هاشمی‌رفسنجانی به نتیجهٔ دلخواه که رونق اقتصادی و بهبود شرایط بود، نرسید؟</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl">به‌هرحال، بخش مهمی از تاریخ انقلاب اسلامی مربوط به دورهٔ جنگ در دههٔ ۶۰ و دورهٔ سازندگی در پایان دههٔ ۶۰ تا نیمهٔ دههٔ ۷۰ می‌شود و بررسی جوانب مختلف آن می‌تواند برای امروز و آیندهٔ ما درس‌های فراوانی با خود به همراه داشته باشد. اگر نگاه دقیق‌تری داشته باشیم، درخواهیم یافت که درواقع، رخدادهایی که از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ در ایران به وقوع پیوست، شباهت‌های زیادی با وقایع سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ دارد و همین تشابه تاریخی، اهمیت بازخوانی و بررسی سیاست‌های دهه‌های ۶۰ و ۷۰ را بیشتر و پررنگ‌تر می‌کند.</p> |
|
|
|
|
|
</body> |
|
|
|
|
|
</html> |
