|
|
<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?> |
|
|
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" lang="en" xml:lang="en"> |
|
|
|
|
|
<head> |
|
|
<title>Unknown</title> |
|
|
<link href="stylesheet.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> |
|
|
<link href="page_styles.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> |
|
|
</head> |
|
|
|
|
|
<body class="calibre"> |
|
|
|
|
|
<h2 dir="rtl" class="block_7" id="toc_id_7">دکتر فرشاد مؤمنی</h2> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_3"><b class="text_">ریل‌گذاری کشور بعد از فوت امام تغییر کرد</b></p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6"><span class="text_">دکتر فرشاد مؤمنی</span> از اقتصاددانان شناخته‌شدهٔ کشور و استاد دانشگاه علامه طباطبایی است که در دورهٔ جنگ به‌واسطهٔ نزدیکی به مهندس میرحسین موسوی، از نزدیک با تفکرات اقتصادی موسوی و تفکرات حاکم بر دولت وی از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸ آشنا بوده است؛ به همین دلیل، در یکی از روزهای خردادماه سال ۱۳۹۵ به دفتر کار وی در مؤسسهٔ «دین و اقتصاد» در خیابان مظفر شمالی تهران رفتیم تا نظرات وی دربارهٔ اقتصاد دوران جنگ و پس‌ازآن، در دوران ریاست‌جمهوری مرحوم هاشمی‌رفسنجانی را بررسی کنیم.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">آنچه در ادامه از نظر شما می‌گذرد، بخشی از آن مصاحبه است که در مستند «مجمع عقلا» نیز بخش‌های کوتاهی از آن منتشر شده است. مؤمنی از منتقدین سیاست‌های اقتصادی دولت سازندگی محسوب می‌شد و می‌شود و خطای دولت سازندگی در سیاست‌های اقتصادی را فهم غلط از پارامترهای اقتصادی بعد از جنگ می‌داند.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6"><span class="text_">آقای دکتر اگر اجازه بفرمایید، بحث را از سال ۶۳ شروع کنیم. طبق آماری که وجود دارد، سال ۶۳ و ۶۴ درآمد ارزی کشور از فروش نفت، چیزی بیش از ۱۸_۱۷ میلیارد دلار بوده است؛ اما آرام</span><span class="text_">آرام از سال ۶۴ این مقدار کم می</span><span class="text_">شود و به سال ۶۵ که می</span><span class="text_">رسیم، ۵/۷ میلیارد دلار می</span><span class="text_">شود. می</span><span class="text_">خواهم ازاینجا شروع کنیم که شرایط کلّی اقتصاد ایران در دوران جنگ را چطور ارزیابی می</span><span class="text_">کنید؟ به</span><span class="text_">هرحال، ما از مقطع کوتاه پس از پیروزی انقلاب خیلی سریع وارد جنگ شدیم، اقتصادمان شرایط ملتهبی داشت. آیا شما اتّفاقات و فرازونشیب</span><span class="text_">های جنگ را عادی می</span><span class="text_">دانید یا سوءمدیریت یا اتّفاقاتی که دست برخی کشورها در آن بوده است؟ مثلاً آقای ایروانی در مصاحبه گفتند بعدها برژینسکی اذعان کرد که ما ازقصد این کار را کردیم که ایران را به زانو درآوریم؛ آقای غرضی گفتند سوءمدیریت بوده و من را کنار گذاشتند، با نفت زیاد آشنا نبودند و نمی</span><span class="text_">توانستند در اوپک چانه بزنند و آن اتّفاقات افتاد. بحث را از این نقطه شروع کنیم و آرام</span><span class="text_">آرام به سال ۶۷ برسیم که چطور شد ایران قطعنامهٔ ۵۹۸ را پذیرفت؟</span></p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">یک مسئلهٔ کلّی وجود دارد، اینکه مدیریت اقتصادی کشور در دوران جنگ یکی از شاهکارهای تاریخ ایران و برجسته‌ترین تجربه‌ها در کشورهای درحال‌توسعه است. من می‌گویم این یک شاهکار است از این بابت که برای اوّلین‌بار در تاریخ اقتصادی ایران درحالی‌که کشور یکی از طولانی‌ترین جنگ‌های خود را تجربه کرده، حتّی یک مورد مرگ‌ومیر ثبت‌شده ناشی از قحطی‌ها و اپیدمی‌ها وجود ندارد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">این یک موردی است که برای اوّلین و آخرین بار در تاریخ ایران فقط در دوران جمهوری اسلامی اتّفاق افتاده است. در کل باید بگوییم به اعتبار همدلی بی‌سابقهٔ دولت و مردم و تمکین بی‌سابقهٔ دولت دفاع مقدس به علم و نظر کارشناسی، چنین دستاوردی پدیدار شده است. اگر از نظر شخصی هم بررسی کنیم، به نظر من بالاترین سهم در این زمینه به استاد فقید مرحوم عالی‌نسب مربوط است که من در مصاحبه‌های دیگر مبسوط مطرح کرده‌ام. ایشان با اِشرافی که به مسائل اقتصادی ایران و براساس تجربه‌های کارشناسی خارق‌العاده‌ای که از جنگ جهانی دوم داشتند، به‌محض اینکه صدام به ایران حمله کرد، با جلب نظر شهید دکتر بهشتی و شهید رجایی توانست یک الگوی منحصربه‌فرد در تاریخ ایران از نظر اجرایی و نظارتی و تخصیصی سامان دهد که دستاوردش چنین افتخاری بود.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">خارق‌العاده‌بودن دستاوردهای اقتصاد جنگی کشور را از طریق مقایسهٔ کارنامهٔ مالی و اقتصادی ایران با دشمن بعثی خودش می‌توان دید. در سال ۸۷، مرکز تحقیقات جنگ سپاه کتابی منتشر کرد که از نظر بنیّهٔ تحلیلی نزدیک به صفر است، ولی از نظر داده‌هایی که جمع‌آوری کرده به‌صورت یک‌جا و مقایسه‌هایی که انجام داده، ارزشمند است. در ابتدای جنگ جمعیت ایران حدود ۳۹ میلیون نفر و عراق حدود ۱۴ میلیون نفر بود؛ یعنی تقریباً جمعیت ایران سه برابر عراق بوده است. صادرات نفت عراق ۲۶ میلیارد و ایران ۱۱/۶ میلیارد بوده است؛ یعنی جمعیت آن‌ها یک‌سوم ما و درآمد نفتی‌شان بیش از دو برابر ما بوده است. در سال شروع جنگ، ذخایر ارزی عراق ۳۵ میلیارد دلار بود درحالی‌که ذخایر ارزی ایران ۵/۶ میلیارد دلار بود؛ یعنی ذخایر عراق نزدیک به هفت برابر ایران بود. ولی وقتی‌که جنگ تمام شد، ایران از نظر بدهی‌های خارجی صفر و ذخایر ارزی ۷/۵ میلیارد بوده است؛ یعنی نسبت به شروع جنگ افزایش داشته است. در طول جنگ، دولت موسوی حتّی بخش‌هایی از بدهی‌های دوران پهلوی را هم پرداخت کرده بود. بدهی ما صفر بود ولیکن بدهی عراق از مرز ۸۶ میلیارد دلار عبور کرده بود. با یک مقایسهٔ سرانگشتی بین آغاز و پایان جنگ بین ایران و عراق، ملاحظه می‌کنید که چه کارنامهٔ خارق‌العاده و ممتازی است. از نظر دقت‌هایی که در زمینهٔ مدیریت کشور توسط دولت می‌شده، این کتاب دادهٔ ارزشمندی دارد که مسئلهٔ بزرگ‌شدن دولت است.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">نکتهٔ جالب اینکه این کتاب تحوّلات دولت و تعداد کارکنانش در دوران جنگ را با فرانسه که یک کشور صنعتی پیشرفته بوده، مقایسه کرده است. در آنجا نشان می‌دهد درحالی‌که سال‌های جنگ جهانی دوم از جنگ ما کمتر بوده، ولی تعداد کارمندان دولت فرانسه از ۷۰۰ هزار نفر در اوّل جنگ به حدود ۲ میلیون نفر در پایان جنگ رسیده است؛ یعنی بنا بر اقتضائات جنگی، فرانسوی‌ها مجبور شدند تعداد کارمندان در استخدام خودشان را نزدیک به سه برابر افزایش دهند. در ایران _طبق کتابی که مستند به گزارش‌های مرکز آمار ایران نوشته شده_ کلّ حقوق‌بگیران دولت در آغاز جنگ ۱ میلیون و ۶۰ هزار نفر بوده و در پایان جنگ به ۱ میلیون و ۴۹۲ هزار نفر رسیده؛ یعنی ما کمتر از ۱/۵ برابر بودیم، درحالی‌که فرانسوی‌ها نیروهایشان سه برابر شد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">بنابراین، این یک واقعیت است که ایران به‌عنوان برآیند همدلی دولت و ملت در جنگ یک کارنامهٔ درخشان را در استانداردهای بین‌المللی به ثبت رسانده است.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">نکتهٔ دیگری که وجود دارد و قابل‌اعتناست، اینکه با توجه به مطالعاتی که شخصاً در تاریخ اقتصادی معاصر ایران انجام داده‌ام، مشخص شده در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۵۲ تاکنون، ایران در حوزهٔ اقتصادی هفده رکورد در زمینهٔ عملکرد اقتصادی در زوایای مختلف به ثبت رسانده که از این هفده رکورد، چهارده‌تا متعلق به دورهٔ جنگ ایران و عراق است. یعنی هم در مقایسه با دوران قبل از جنگ و هم بعد از آن، اقتصاد ایران درخشان‌ترین رکورد خود را در زمینهٔ عملکرد اقتصادی با یک اکثریت قاطع به شرحی که اشاره کردم به ثبت رسانده است. هرکدام از این‌ها نشان‌دهندهٔ این است که واقعاً طرز ادارهٔ کشور در آن دوران به‌گونه‌ای بوده که حتّی در دوران صلح، چه قبل از پیروزی انقلاب و چه پس‌ازآن، عملکرد اقتصادی کشور قابل‌ملاحظه است.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">متأسّفانه در چند سال اخیر بنا بر مجموعه‌ای از ملاحظات که ترکیبی از سیاست‌زدگی و بی‌اخلاقی و تلاش برای تبرئهٔ افراد مقصر می‌توان طبقه‌بندی کرد، کسانی سعی می‌کنند که این کارنامهٔ درخشان را خدشه‌دار کنند. من باز تأکید می‌کنم گرچه دولت وقت شرافتمندانه و به شکل حماسی با مقاومت جانانه و با درایت بی‌سابقه از نظر ادارهٔ اقتصادی کشور نقش بزرگی در آن داشت، اما این واقعیت هم هست که اگر همراهی مردم نبود، حتّی آن دولت هم نمی‌توانست آن کارنامه را ثبت کند؛ یا اگر فساد مالی به‌گونه‌ای که در دورهٔ قبل از جنگ و دورهٔ پس از جنگ مشاهده شد، در سطح دولتی‌ها وجود داشت، نمی‌شد آن کارنامهٔ خارق‌العاده را به ثبت رساند.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">الان متأسّفانه این کارنامهٔ درخشان ملّی بازیچهٔ هوس‌های عده‌ای شده که نه صلاحیت تخصصی در این زمینه دارند (به‌غیراز موارد استثنایی) و نه می‌توانند ادعا کنند که از دغدغه‌های سیاست‌زدگی مبرّا هستند. اگر بنا باشد با مصداق سخن بگوییم، با مصادیقش به شما نشان خواهم داد که این‌ها فرافکنانه (لااقل بعضی از آن‌ها) برای اینکه کوتاهی‌ها و بی‌مسئولیتی‌های خود را پنهان کنند، همهٔ این دستاوردها را به‌چالش می‌کشند و متأسّفانه فضای رسانه‌ای هم به دلیل همان سیاست‌زدگی به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که گویی انگیزه دارد به چنین حرف‌های سخیف و بی‌پایه‌ای میدان دهد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">ما با یک واقعیت روبه‌رو هستیم، اینکه یک ساخت توسعه‌نیافتهٔ رانتی به‌عنوان میراث حکومت پهلوی به جمهوری اسلامی رسیده بود، بعد حکومت جدید هنوز گام‌های اصولی برای استقرار نظم جدید را برنداشته، در برابر یک شوک بزرگ به‌عنوان جنگ تحمیلی قرار گرفت. بنابراین، در چنین شرایطی بروز بعضی نارسایی‌ها و سوءکارکردها و ناهماهنگی‌ها چیز خیلی غریبی نیست. اما چیزی که طنز تلخ ماجراست، این است که دستاوردهای آن دوره که دستاوردهای یک دولت نبود بلکه دستاوردهای یک نظام بود، آن‌ها پیش‌گام شدند برای به زیرسؤال‌بردن این دستاوردها. برای همین من تصریح می‌کنم که این‌ها دارند فرافکنی می‌کنند و می‌خواهند راه را ببندند تا کارنامهٔ خودشان مطرح شود.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">به‌طور مشخص، می‌خواهم در مورد وزیر وقت سپاه (محسن رفیق‌دوست) بگویم که صرف‌نظر از میزان سواد و صلاحیت‌های تخصصی ایشان برای اظهارنظرهای اقتصادی، به نظر من در یک بررسی شرافتمندانه و مبتنی بر نظر کارشناسی، کافی است فیلم استیضاح ایشان را بررسی کنیم. فهرست ناتوانی‌ها و سوءعملکردهای ایشان به‌اندازهٔ کافی گویاست و الان ایشان میدان‌داری می‌کند و بر علیه همهٔ آن مداراها و همراهی‌هایی را که دولت وقت با ندانم‌کاری‌ها و کم‌صلاحیتی علمی و تخصصی ایشان می‌کرده، این‌گونه پاسخ می‌دهد. اگر لازم باشد، می‌توانیم وارد جزئیات شویم و باصراحت و روشنی صحبت کنیم، هم در مورد عملکرد ایشان هم در مورد عملکرد فرمانده وقت سپاه [محسن رضایی] که الان هم گاهی به نعل و گاهی به میخ می‌زند.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">چیزی که من می‌خواهم روی آن تأکید کنم این است که این دستاورد بزرگ ملّی بوده و جای تأسّف است که نظام جمهوری اسلامی در مورد بزرگ‌ترین نقطهٔ قوت خودش (به شرحی که اشاره کردم بعضی از آنان در تاریخ بی‌نظیر است) آن‌قدر اجازه می‌دهد سهل‌انگارانه کسانی‌که کمترین صلاحیت تخصصی دارند، اظهارنظر کنند.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">اگر قرار بر این باشد که به زبان عدد و رقم و زبان نظری و بر مبنای مدارک و شواهد صحبت شود، من اعلام آمادگی می‌کنم که هم با فرمانده وقت سپاه هم با وزیر وقت سپاه مناظره کنم و براساس گزارش‌هایی که خود سپاه و واحدهای تحقیقاتی آن‌ها برای تبرئهٔ خود در مورد وجوه مختلف جنگ به‌خصوص وجه اقتصادی آن بحث کردند، _ گویی آنجا دیگر بحث مستند است نه فرافکنی و برخوردهایی که بر سر شاخ نشستن و بن‌بریدن_ می‌شود صحبت‌های روشن و شفافی مطرح کرد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6"><span class="text_">در بحث توانایی کشور در ادارهٔ جنگ، از زمان شروع تا اواسط جنگ، ظرفیت کشور چطور بود؟ آقای دکتر ایروانی وزیر وقت اقتصاد، در یک مصاحبه نکته</span><span class="text_">ای مطرح کرده بودند که جالب بود؛ بحث انجمن</span><span class="text_">های اسلامی و وزیرِ در سایه که تداخل‌هایی ایجاد می</span><span class="text_">کرد. فضای کاری آن</span><span class="text_">موقع در مبحث اقتصادی چطور بوده و این انجمن</span><span class="text_">ها و وزرای در سایه که ایشان مطرح کردند چه نقشی داشتند؟ بعد به این برسیم که از نظر عدد و رقم چقدر از بودجه جاری کشور را به جنگ اختصاص می</span><span class="text_">دادیم؟ مجموعهٔ درآمدهای ایران از سال ۶۰ که مهندس موسوی نخست</span><span class="text_">وزیر بودند تا ۶۷ که پایان جنگ بود چقدر بود؟ بحث‌هایی مطرح می</span><span class="text_">شود که کمک</span><span class="text_">های وزارتخانه</span><span class="text_">ها را باید حساب کنیم یا آن</span><span class="text_">ها به</span><span class="text_">طور خالص محسوب می</span><span class="text_">شود؟</span></p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">واقعیت این است که اقتصاد رژیم پهلوی (در اواسط دههٔ ۵۰) در آستانهٔ فروپاشی بود. در همان گزارشی که واحد تحقیقاتی سپاه منتشر کرده، تصویری از متغیرهای کلان اقتصاد در آستانهٔ جنگ ارائه کرده که نشان می‌دهد ما چه وضعیتی را تحویل گرفته بودیم؛ درحالی‌که رژیم قبلی و ساختار نهادی آن فروپاشی شده بود و هنوز نظم جدید شکل نگرفته بود و یک وضعیت بسیار شکننده‌ای داشتیم.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6"> ما در سال‌های ۶۰ به بعد که آرام‌آرام مدیریت کشور خودش را با شوک جنگ انطباق داد، یکی‌یکی متغیرهای کلان اقتصادی رو به بهبود رفت. وقتی بحث از کارشناسی به میان بیاید، با حساب‌کتاب می‌شود صحبت کرد.</p> |
|
|
|
|
|
<p dir="rtl" class="block_6">یک نمونه عرض کنم. کسانی‌که سوءنیت ندارند و نمی‌خواهند براساس منافع شخصی داوری ناصواب و خارج از عرف و اخلاق و علم بکنند، ممکن است به عدد و رقم‌های ایران که نگاه کنند، مثلاً بییند در سال ۵۸ ما با یک رشد منفی قابل‌اعتنای اقتصادی روبه‌رو بوده‌ایم. این یک واقعیت است، اما این داده به‌خودی‌خود به ما نمی‌گوید که در سال ۵۸ عملکرد اقتصادی ایران رو به قهقرا گذاشته بود؛ چون به اعتبار وعده‌هایی که رهبران انقلاب داده بودند، به‌محض پیروزی انقلاب، صادرات نفت خام از روزانه ۴ میلیون بشکه به ۸۰۰ هزار بشکه کاهش پیدا کرد. این یک تصمیم راهبردی انقلابی بود، که در مقاله‌ای که سال ۸۷ بنده منتشر کردم، نشان دادم با وجود اینکه پس از انقلاب با افزایش چشمگیر قیمت نفت روبه‌رو بوده‌ایم، آن تمهید انقلابی خارق‌العاده که یک‌دفعه صدور نفت را به میزان ۸۰ درصد کاهش داد، در کنار آن روحیهٔ انقلابی و تمکینی که نسبت به نظر کارشناسی در ده‌سالهٔ اوّل انقلاب بود، باعث شد علی‌رغم شوک بزرگی که در اثر کاهش هشتاددرصدی صادرات نفت اتّفاق افتاده بود، اثری از نفرین منابع و بیماری هلندی در اقتصاد ایران پدیدار نشود.</p> |
|
|
|
|
|
</body> |
|
|
|
|
|
</html> |
